De componist/dirigent Tan Dun verbindt in zijn multimediale werken graag de rijke geschiedenis van China met de grote vraagstukken van onze tijd. Daarbij zijn cultuur en natuur met elkaar verknoopt. Zo was The Map (2002) voor cello, orkest en video geïnspireerd door een sjamaan die sprak met de wind, de wolken en de bladeren. ‘Metaforisch gezien is het orkest de natuur, symboliseert de solist de mensen en representeert video de traditie’, verklaarde Tan Dun. In The Wolf, dat hij in 2015 componeerde voor het Concertgebouworkest en solobassist Dominic Seldis, staat de wolf van de Mongoolse steppen symbool voor de menselijke geest en onze relatie met de natuur.

In mei 2018 hield Tan Dun zijn Buddha Passion voor orkest, koor en solisten ten doop tijdens de Dresdner Musikfestspiele, waarna uitvoeringen volgden in Melbourne, Hongkong, Los Angeles, Seattle, München en Londen. Eeuwenoude muurschilderingen in de grotten van Dunhuang (in westelijk China) komen tot leven in die muziekdramatische vertelling, met karakters als de Kleine Prins, de Vogel van Alle Levens en de Bodhi-boom. Opnieuw zijn natuur en cultuur nauw verbonden – maar Tan Dun maakt duidelijk dat die eenheid in gevaar is: de mens vernietigt zijn eigen natuurlijke en culturele oorsprong.

De verstoorde relatie tussen de mens en moeder Aarde staat centraal in het nieuwe Requiem for Nature. Tan Dun bewerkte enkele specifieke delen van de Buddha Passion die betrokken zijn op de natuur, componeerde nieuwe delen, en smeedde alles aaneen. De zang­teksten – van klaagzangen en gebeden tot theatrale dialogen – zijn van Tan Dun zelf, aangevuld met boeddhistische teksten uit de Tang-dynastie (618–904) en van Hsing Yun (1927–2023), een Taiwanese boeddhistische leider die in februari overleed. Ze worden gezongen in het Engels, Sanskriet, Mongools (Hasibagen, keelzanger en bespeler van de morin khuur of paardenkopviool), Tibetaans (inheemse sopraan Jiangfan Yong) en Kantonees (sopraan Candice Chung). Naast uitgebreide solo’s voor pipa, een Chinese luit (hier bespeeld door Han Yan), zijn er ook veel solistische passages in het orkest, bijvoorbeeld van de harp en een keur aan slagwerkinstrumenten.

Confession

De mensheid roept de natuur aan, overdenkt zijn zonden en vraagt om vergiffenis in het gedragen eerste deel. Dit gebeurt eerst in het koor boven een lang aangehouden c in het hele orkest, waarna de Mongoolse khoomei-bas namens de mensheid opbiecht wat hij allemaal heeft misdaan. ‘Je nodigde me uit in je huis, en ik betaalde je voor je gastvrijheid terug met totale verwoesting’. Zijn misdaden jegens de natuur worden rijkelijk geïllustreerd door de slagwerkers met onder meer waterdruppels, paukenglissando’s, grote trom, windbuis, steendrum en temple blocks. Een staccato pendelbeweging leidt tot een groot crescendo in het hele orkest, gevolgd door een snellere, percussieve episode. De solisten voegen zich bij het koor voor een hymne aan de natuur, terwijl urgente aanzwellende orkest­golven de boodschap kracht bijzetten. De aanroep ‘o’ wordt gezongen in langzame frasen die stijgen en dalen, eerst alleen door de vrouwen, dan in canon met de mannen, met in de strijkers oosters klinkende glissando’s.

Mantra

In het tweede deel worden verhalende, theatrale episodes afgewisseld met beschouwende en plechtige mantra’s, die in het Sanskriet worden gezongen. In koor en orkest ontspint zich een verhaal waarin de mens leert hoeveel een ziel waard is. Het begint met een schijnbaar onschuldig spel: een kind (in het verhaal de Kleine Prins) jaagt een vogeltje op. Als het beestje neervalt en sterft, is het kind eerst geschokt, dan verdrietig – het verliest zijn onschuld. Dan vertelt de natuur dat ze het kind – de mens – zal vergeven als het zorgt voor een balans in het lijden. Hoe? Leg het vogeltje en een deel van jezelf op een weegschaal en zorg dat ze evenveel wegen (in trillende blazersnoten weerklinkt het balanceren). Dat lijkt een eitje, totdat blijkt dat je je hele leven in de waagschaal moet stellen en ondraaglijke pijn moet lijden. De les: alle zielen – van mier tot dinosaurus – hebben hetzelfde gewicht.

The Deer of Nine Colors

Sopraan Candice Chung draagt in quasi Peking-operastijl een verhaal voor over het Negenkleurige Hert (jiu se lu). Dit mythische dier, de reïncarnatie van een boom die ooit door mensen werd geveld, is nu de ziel van het woud waar ze samen met de andere herten leeft, verborgen voor de mensen. Op een dag hoort ze hoe een verdrinkende man op hulp roept. Ze kan niet anders dan hem redden, tegen beter weten (en de protesten van de andere herten) in. Ze laat de man beloven nooit haar verblijfplaats te verraden. Maar als de man thuis komt, hoort hij dat de koning een gigantische beloning heeft uitgeloofd aan degene die hem het Negenkleurige Hert kan bezorgen. Zonder blikken of blozen leidt hij de mensen naar haar toe, en doodt haar. In een afsluitend koraal vraagt de mensheid (als in deel I) om vergeving. Het verhaal krijgt later een verrassend vervolg. Pipaspeelster Han Yan verbindt dit deel aan het volgende.

‘O mensen, mogen jullie en ik één zijn’, zingt de keelzanger

Black Air

Een solo voor fantan pipa (gedragen pipa, die dansend bespeeld kan worden) wordt begeleid door strijkers en harp. De solo vervolgt op een gewone pipa, terwijl het koor een treurzang inzet die eindigt als een gebed: ‘Vergeef mij en mijn gierigheid, laat je Karma in duizendvoud onze zondige zielen omhelzen, opdat we je niet langer vernietigen, o natuur’. De mystieke klanken van waterdruppels en vingercymbaaltjes vormen de overgang naar het volgende deel.

Fire Sea

Boven machtige koperakkoorden, gepuncteerd met accenten van de strijkers en houtblazers, vertelt de keelzanger van een stervende aarde, met een vlammende zee en smeltende rotsen. Te midden van dit apocalyptische visioen vindt hij langs de Zijderoute een stervende vrouw die hij met zijn lied en zijn laatste druppels water in leven houdt. Daarmee reïncarneert het Negenkleurige Hert in deze vrouw, Nina, vertolkt door   de Tibetaanse sopraan. Ze legt uit dat de zijderupsen in haar dorp door een onverklaarbare epidemie zijn uitgestorven; ze is op reis gegaan om nieuwe rupsen en cocons te verzamelen in het Oosten, maar is uitgeput en bang dat ze de terugreis niet kan voltooien.

De Zijderoute symboliseert hier verbinding tussen culturen, en tussen de harten van de mensen. De onbekende reiziger stelt zich voor als de zingende monnik Kongxian, afkomstig uit Dunhuang – een Tibetaanse stad in de woestijn die bekend staat om zijn bijzondere grottekeningen. Nina is er ooit geweest en koestert de herinnering, terwijl ze in de bitter koude nacht sterft in de armen van de monnik. Begeleid door pipa en een lage toon in de strijkers zingt de Tibetaanse sopraan dan een tekst uit de Tang-dynastie, de Hart-sutra, waarin Sariputra – een van de twee belangrijkste discipelen van Boeddha – verlichting bereikt wanneer hij beseft dat er geen grenzen zijn tussen hem, zijn denken en wat hem omringt. Het koor sluit het vijfde deel a cappella af.

Tears of Nature

In het slotdeel keren veel muzikale elementen uit het eerste deel terug, waaronder de slagwerkgeluiden, de glissando-melodie in de strijkers, de crescendo-passages en de stijgende en dalende koormelodie op ‘o’. In Tibetaanse theaterstijl bidt de sopraan tot de zon en de maan dat de natuur de mensen ‘geneest van hun virussen en de hebzucht in hun zielen’, opdat de mensen leren de wereld te delen met de andere levensvormen. ‘O mensen, mogen jullie en ik één zijn’, zingt de keelzanger, waarna het koor, het orkest en alle solisten ten slotte samen de vergevingsgezinde natuur tot klinken brengen.