In de tijd van de barokcomponist en gambist Marin Marais bestond de cello al lang, maar in Frankrijk werd hij nauwelijks als solo-instrument gebruikt. De viola da gamba daarentegen beleefde haar hoogtijdagen aan het hof van Lodewijk XIV en in adellijke kringen. Marais is vandaag de dag bij het grote publiek vooral bekend dankzij de film Tous les matins du monde, een zwaar geromantiseerd verhaal over de relatie tussen Marais en zijn leermeester Sainte-­Colombe.

Toch was het goede pr voor de viola da gamba; dankzij de film werden stukken als Les folies d’Espagne bekender en ontdekte het grote publiek de prachtige klank van het instrument. Marais werkte aan het hof van Lodewijk XIV als ‘ordinaire de la chambre du roy pour la viole’, een titel die betekende dat hij te allen tijde kon worden opgeroepen om voor de ­Zonnekoning te spelen, bijvoorbeeld als deze behoefte had aan een slaapliedje.

Het centrum van de macht in Versailles was de slaapkamer van de koning. Marais componeerde vijf Livres met ‘Pieces de viole’, meer dan vijfhonderdvijftig stukken, onderverdeeld in Suites. Ieder stuk is een poëtisch juweeltje. Anders dan in de Italiaanse muziek lieten de Fransen geen ruimte voor improvisatie; alles is tot in de kleinste details uitgewerkt, als de tuinen van Versailles.

De Suites beginnen meestal met een prelude om de toonsoort te verkennen. Daarna volgen dansen maar ook meer programmatische stukken. Zo is Marais’ ‘Tableau de l’operation de la taille’ een muzikaal verslag van zijn galblaasoperatie, wat in die tijd zeker geen pretje geweest zal zijn.

Marais’ variaties op het thema van de Folies d’Espagne markeerden een trend. Nadat Jean-Baptiste Lully in 1672 de primeur had met zijn variaties op dit van origine Spaanse en Portugese thema, raakte het in heel Europa in de mode om ermee aan de slag te gaan. Zo componeerde Arcangelo Corelli in 1700 zijn ‘Follia’, Antonio Vivaldi in 1705 en daarna volgden vele anderen.

Marais ging in 1701 los op het thema met tweeëndertig variaties. Het thema is vooral een akkoordopeenvolging met een opzwepend karakter, die steeds herhaald wordt. Waar Franse componisten vaak neerkeken op de Italianen met hun virtuoze vertoon pakt Marais hier uit en spreidt alle mogelijkheden van de viola da gamba tentoon. Vandaag horen we het werk op cello.

Als je op zoek gaat naar het repertoire voor cello van Franz Schubert dan ben je snel klaar, er is niets. De beroemde ‘Arpeggione-sonate’ werd oorspronkelijk voor, de naam zegt het al, de arpeggione gecomponeerd. Dit instrument was een zeer kort leven beschoren. Als je iets breder kijkt heb je nog het Strijk­kwintet, dat vanwege de twee prachtige cellopartijen ook wel cellokwintet wordt genoemd. Schubert wist dus absoluut wat er kon op de cello, dit is ook goed te horen in zijn pianotrio’s. Waarschijnlijk was zijn leven gewoon te kort voor cellosonates, een lot dat hij deelt met bijvoorbeeld Mozart, die nog net iets langer leefde dan hij. Dus moeten cellisten creatief zijn en lenen ze werken. Dit lukt heel goed met de Sonatine in D groot.

Het woord sonatine komt niet van Schubert maar van een uitgever. Na Schuberts dood gaf deze zijn vroegste vioolsonates uit als Sonatines, om het aantrekkelijker te laten klinken voor amateurmusici. Schubert componeerde de sonate toen hij net twintig was. De stijl staat nog dicht bij Mozart. De eerste indruk is die van spontane lyriek, natuurlijke melodie, eenvoud en elegantie. In het joviale Andante heeft de piano vaak het hoogste woord, maar de viool (in de uitvoering van vandaag cello) krijgt in het middengedeelte ook haar portie melodie. Het laatste deel is een vreugdevolle, stralende finale waar beide instrumenten mogen schitteren, in dialoog.

Het was niet de bedoeling dat Francis Poulenc, zoon van een industrieel, componist werd. Muziek hoorde bij de algemene ontwikkeling. Toch kroop het bloed waar het niet gaan kon. In de jaren twintig vormde hij met vijf andere componisten de ‘Groupe des six’. Deze groep verzette zich tegen de zware Duitse romantiek en het weelderige Franse impressionisme van Claude Debussy. De muziek van de groep was eerder speels en ongecompliceerd en werd niet alleen beïnvloed door klassieke componisten als Stravinsky en Satie maar ook door de populaire muziek als jazz, variété en Braziliaanse muziek.

In de jaren dertig werd Poulenc religieuzer en begon hij ook geestelijke muziek te componeren, daarnaast bleef hij ook lichtere stukken schrijven. In 1940 werd Poulenc opgeroepen als militair maar al na ongeveer anderhalve maand volgde de wapenstilstand. Na de demobilisatie componeerde hij de opera L’Histoire de Babar, het ballet Les Animaux modèles, de liederencyclus Banalités en maakte hij een schets van zijn enige cellosonate. Het stuk bleef liggen maar in 1948 vroeg de cellist Pierre Fournier hem de sonate te voltooien.

De sonate bevat elementen van de romantiek, het neoclassicisme en moderne muziek. Het stuk is tekenend voor de overgang in de Franse kamermuziek naar grotere eenvoud, helderheid en bravoure. Het eerste deel is niet erg gewichtig, ondanks de titel ‘Tempo di Marcia’. Deze aanduiding was gezien de tijd van ontstaan wel toepasselijk. In de Cavatine (in Fis groot!) is de opera het voorbeeld; de cello zingt echt. De titel van het derde deel, Ballabile, betekent ‘dansbaar’ en verwijst naar de vederlichte pasjes van balletdansers. In het laatste deel probeert Poulenc de sfeer te scheppen van walsende mensen op accordeonmuziek in een bistro in Parijs.