Het samenstellen van een lied­recital is een kunst. Dame Sarah Connolly beheerst deze kunst virtuoos en bedacht tal van verbindingen, draadjes, spiegelingen en echo’s. In een aantal liederen houden emoties het rusteloze hart uit de slaap, zoals verliefdheid, verlangen, liefdesverdriet (Barber en Chausson). De splinternieuwe cyclus Night Thoughts van Errollyn Wallen stelt de nacht centraal, en de jonge twintigers Barber, Chausson en Schönberg zetten alle drie gedichten over de liefde op muziek. Ook slapeloosheid, (eeuwige) slaap en dromen vormen een terugkerend the¬ma. Daarnaast lopen in dit recital verschillende lijnen tussen Europa en de Verenigde Staten.

Barber

De Amerikaanse componist Samuel Barber won in 1935 de Prix de Rome en mocht twee jaar lang in Rome aan de American Academy werken. Hij componeerde er liederen op teksten uit de bundel Chamber Music van James Joyce, een literaire liefde die hij deelde met zijn Italiaanse vrienden Susanna en Dario Cecchi, aan wie hij de eerste twee liederen opdroeg. De liederen vertellen over verschillende episodes in een liefdesrelatie, van het verlangen om van hart tot hart te spreken en een kus die het onrustige hart in slaap sust, tot het verlaten hart dat in een nachtmerrie aangevallen wordt door een uit zee opdoemend leger. In de vocale lijnen volgt Barber het natuurlijke spreek­ritme, maar in de pianobegeleiding illustreert hij de tekst, zoals bijvoorbeeld het vallen van de regen in het eerste lied.

Wallen

Op 2 oktober jongstleden brachten Sarah Connolly en Joseph Middleton op het festival Leeds Lieder Night Thoughts van de op Belize geboren Britse componiste Errollyn Wallen in wereldpremière. Pas heel kort geleden besloot het duo deze vier liederen vanavond ook in Amsterdam te presenteren. Wallen schreef haar liederen speciaal op de ‘soulful depth’ van de stem van Sarah Connolly. Voor het openingslied, ’Sleep’, haalde ze een tekstfragment uit Shakespeare’s Macbeth; de muziek weeft een spookachtig web om de stem. ‘Bright Lights’, op een eigen tekst van Wallen, stelt zich de gedachten voor van een zeventienjarige Ella Fitzgerald die optreedt tijdens de amateuravond in het Apollo Theatre in Harlem en daar tot haar eigen verrassing een grootse carrière lanceert. Het derde lied, ‘There’s a Certain Slant of Light’, ontstond nadat een schoolvriendin haar op het spoor zette van het gelijknamige gedicht van Emily Dickinson. Het slotlied, ‘Night Thoughts’, is een eerbetoon aan het schilderij van Howard Hodgkins met die titel; Wallen bedient zich hier van een jazzy idioom, geïnspireerd door een vroege opname waarop Sarah Connolly jazz zingt, zichzelf begeleidend op de piano. ‘I could hear the timbre of Ella Fitzgerald in her voice’, aldus Wallen. 

Alle emoties worden gespiegeld in de natuur: het verlangen in de geur van seringen en het blauw van de lucht dat de kleur van haar ogen oproept.

Chausson

Ernest Chausson was nog geen dertig en studeerde nog bij César Franck toen hij aan een liedcyclus op gedichten van zijn vriend Maurice Bouchor begon. In dat jaar 1882 bezocht hij ook Bayreuth, waar hij Richard Wagners opera Parsifal hoorde; de invloed van Wagner is in deze cyclus herkenbaar. Zowel bij Chausson als bij Turnage maakt een instrumentaal intermezzo deel uit van het werk en net als bij Barber vormen de gedichten bij Chausson een liefdesgeschiedenis, eindigend in een verloren liefde. Alle emoties worden gespiegeld in de natuur: het verlangen in de geur van seringen en het blauw van de lucht dat de kleur van haar ogen oproept. Vallende rozenblaadjes bezegelen de liefde en ook hier speelt de aanstormende zee een rol in het dramatische afscheid. Dwarrelende bladeren symboliseren herinnering, net als bij Barber.

Schönberg en Berg

Arnold Schönberg was nog zeer onder de invloed van Brahms en Wagner toen hij deze vroege liederen – opgedragen aan zijn leermeester Alexander Zemlinsky – componeerde. De dichtbundel Weib und Welt van Richard Dehmel moet indruk gemaakt hebben op de jonge componist: een jaar na het verschijnen zette Schönberg het eerste gedicht op muziek en er zouden er nog vele volgen, waaronder het beroemde Verklärte Nacht. Schönberg liet Dehmel weten dat zijn poëzie hem uitdaagde tot het vinden van nieuwe klanken. Akkoorden hebben niet meer de traditionele functies in het tonale systeem, maar verklanken kleuren en emoties. Ook Schönbergs leerling Alban Berg experimenteerde als twintiger in liederen met het verlaten van de tonale structuur. In Schlafen, schlafen is de (eeuwige) slaap een schuilplaats waar het leed van het leven niet door kan dringen. De experimenten met het verlaten van het tonale systeem werden door de nationaal­socialisten niet gewaardeerd. Schönberg – die bovendien van joodse afkomst was – vluchtte via Frankrijk naar Amerika.

Weill

Dezelfde vluchtroute legde de eveneens joodse Kurt Weill af. Zonder een cent op zak en beroofd van zijn publiek moest hij eerst in Parijs, en vervolgens in New York helemaal opnieuw beginnen. In februari 1940 begon hij in New York aan zijn succesvolle musical Lady in the Dark, op teksten van Ira Gershwin. Daarin herinnert hoofdpersoon Liza Eliott zich in een psychoanalyse-sessie een liedje uit haar kindertijd, My Ship. Ook Speak Low werd oorspronkelijk geschreven voor een Broadway-musical. De eerste zin is een woordspeling op een dichtregel van Shakespeare: waar de Engelse bard zijn speler laat zeggen ‘Spreek zachtjes als je over de liefde spreekt’, maakt Weills tekstschrijver ervan ‘Spreek zachtjes als je spreekt, lief’. Beide songs werden ­jazzklassiekers. Trouble Man is afkomstig uit de musical Lost in the Stars en bezingt het verlangen naar een verloren liefde: ‘Overdag zul je me niet zien huilen, maar God helpe me als ik moet gaan slapen.’ Het lied Je ne t’aime pas dat Weill in Parijs componeerde voor de Franse ster Lys Gauty, is vermoedelijk autobiografisch. Op dat moment leefde actrice en zangeres Lotte Lenya gescheiden van Weill met een andere partner in Zwitserland.

De liederen die Sarah Connolly uit het oeuvre van Weill koos volgen eenzelfde liefdespad als de liederen van Barber en Chausson, van verlangen naar verlaten. Daarmee eindigt ze haar recital zoals ook verschillende onderdelen eindigden.