Wie is dirigent en muzikale duizendpoot Matthias Pintscher?

Matthias Pintscher is componist en dirigent – in gelijke mate. Zijn composities lijken te gloeien van een innerlijke mystieke kracht. Pintscher laat zich graag inspireren door beeldende kunst, zoals werken van Joseph Beuys, Alberto Giacometti en Cy Twombly. Ook poëzie kan een uitgangspunt zijn voor zijn muziek. Dat is het geval in zijn celloconcert un despertar (Spaans voor ‘een ontwaken’) uit 2016, waarvoor hij een gedicht van Octavio Paz als uitgangspunt nam. Paz beschrijft in surrealistische bewoordingen hoe de duisternis van de slaap langzaam plaats maakt voor invallend licht en dagend bewustzijn, een aanvankelijk verwarrende ervaring. Pintscher heeft de tekst niet letterlijk omgezet, maar drukt elementen uit het gedicht en de sfeer die de woorden oproepen uit in zijn muziek.

A Sutured World van Liza Lim is een pleidooi voor een betere omgang met onze planeet

Verwarring, vervreemding, de diepste registers van de instrumenten in het orkest, een aarzelende bundel licht in de tonen van de solocello in de slotmaten van het stuk. Uiteindelijk vervliegt de muziek, onherroepelijk, zoals gedachten en ideeën kunnen komen binnenvallen en dan toch weer door onze vingers glippen. Pintscher verstaat de kunst om abstracte begrippen in muziek te vangen. Muziek die intrigeert, de luisteraar verleidt, naar zich toe lokt, die zich langs de randen van de stilte beweegt, dan weer ontlaadt in hevige klankerupties, maar die zijn geheim nooit helemaal prijsgeeft.

Orkest in beweging

Zijn verlangen om te componeren ontwaakt wanneer hij op veertienjarige leeftijd als dirigent voor het jeugdorkest van zijn geboortestad Marl in Noordrijn-Westfalen staat. Hij wil zelf de muziek maken die een orkest in beweging brengt. In 1988 begint hij zijn studie compositie bij Giselher Klebe in Detmold. Bepalend voor de richting die hij kiest is een ontmoeting twee jaar later met de componist Hans Werner Henze. Niet alleen spreken diens opvattingen over verbeeldingsrijke muziek Pintscher aan, Henze brengt zijn jongere landgenoot in contact met de muziek van Carlo Gesualdo. Een van de motetten van deze Italiaanse ­renaissancecomponist inspireert Pintscher tot zijn vierde strijkkwartet Ritratto di Gesualdo, een portret van Gesualdo. In 1992, nog tijdens zijn studie, wint Pintscher een compositiewedstrijd. Twee jaar later wordt hij uitgenodigd voor een compositieseminar in Wenen, waarin hij werkt met Peter Eötvös, Helmut Lachenmann en het ensemble Klang­forum Wien.

Doorbraak

Sinds de Salzburger Festspiele in 1997 een componistenportret aan Pintscher wijdden, wordt hij gerekend tot de meest vooraanstaande componisten van deze tijd. Zo is hij negen jaar als artist in association verbonden geweest aan het BBC Scottish Symphony Orchestra en werden zijn werken uitgevoerd door onder meer de Berliner Philharmoniker, het London Symphony Orchestra, het Orchestre de Paris, de belangrijkste orkesten van de Verenigde Staten en – sinds 2018 – het Koninklijk Concertgebouworkest. Mede in opdracht van het Concertgebouworkest componeerde Pintscher shir IV, het sluitstuk van zijn grote shirim-­cyclus naar het bijbelse Hooglied, dat het orkest in april 2023 uitvoerde met bariton Thomas Oliemans en het Groot Omroepkoor.

In het spoor van zijn leermeesters

Parallel aan zijn componistencarrière loopt Pintschers even succesvolle loopbaan als dirigent. Hij studeerde directie bij Peter Eötvös en Pierre Boulez, en met zulke leermeesters is het geen wonder dat gerenommeerde ensembles en orkesten, met name op het gebied van de hedendaagse muziek,met hem in zee gaan. In 2013 volgde hij Boulez op als artistiek leider van het Ensemble intercontemporain, een functie die hij tot voor kort vervulde. In 2020 werd hij door het Cincinnati Symphony Orchestra aangesteld als creatief partner, in eerste instantie voor drie jaar. Daar is nu een vierde jaar aan toegevoegd, waarin hij onder meer een videoconcert leidt van Olivier Messiaens monumentale compositie Des canyons aux étoiles. Met ingang van het huidige seizoen is hij artistiek leider van de Kansas City Symphony, waarmee hij afgelopen augustus te gast was in Het Concertgebouw.

Miniaturist

Als componist vertrouwt Pintscher klankweefsels en kleuren die hij bedenkt toe aan het muziekpapier; als dirigent van zijn eigen werk én muziek van anderen weet hij die tot in detail te laten uitvoeren door musici. Zijn veeleisende precisie en aandacht voor detail komen bij het Concertgebouworkest zeker van pas als hij Dutilleux’ Timbres, espace, mouvement, ou ‘La nuit étoilée’ en Ligeti’s San Francisco Polyphony leidt. Dutilleux’ fijnzinnige klankschildering naar Van Goghs Sterrennacht begint met een weids ruisen van tamtams en bekkens, dat het beeld oproept van nachtelijke nevels. Later wordt de muziek beweeglijker, energieker, alsof Dutilleux de wervelingen rond de sterren in het schilderij heeft willen verklanken. Een tussenspel, ingeluid door unisono spel van twaalf cello’s die in een halve cirkel rond de dirigent opgesteld zijn, mondt uit in het laatste deel, Constellations – daarin schouwt Dutilleux in de diepte van het heelal, vol mysterieuze krachten en bewegingen.

Ook San Francisco Polyphony is constant in beweging, niet zozeer binnen de veelgelaagde micropolyfonie, de compositietechniek die Ligeti sinds 1960 toepaste, maar in bijna nerveuze voortgang. Verschillende lijnen komen op, botsen tegen andere melodieën, versmelten, alsof je op een druk k­ruispunt staat in een stad die bruist van het leven. Het nieuwe opdrachtwerk A Sutured World van Liza Lim, waarin de cello eveneens een belangrijke rol speelt, is een pleidooi voor een betere omgang met onze planeet. Het is een th­ema dat zowel Lim als Pintscher ter harte gaat.