Wat maakt Beethoven Beethoven?

Beethoven en de stijlperiode

Eind achttiende eeuw eiste de burgerij steeds meer aandacht op en kwam er meer aandacht voor het individu. Mede omdat hij daar sterk in geloofde en dat uitdroeg in zijn werk, wordt Beethoven beschouwd als een revolutionair. Hij stelde menselijke dramatiek boven de transparantie van de Weens-Klassieke stijl, waarmee hij de muzikale stroming van de Romantiek inluidde. Het leverde in toenemende mate grillige muziek op die door zijn tijdgenoten als onbegrijpelijk en te complex werd bestempeld (Grosse Fuge).

Beethoven als vernieuwer

Beethovens muzikale revolutie zit onder meer in het ontregelende gebruik van syncopen (Vijfde symfonie) en van ritme als voortstuwende kracht (Zevende symfonie), en in het oprekken van de grenzen van conventionele vormen (Negende symfonie met koor, en pianosonates die de instrumenten van toen bijna uiteen deden klappen). Door latere componisten, onder wie Johannes Brahms, werd Beethoven gezien als een reus wiens werk niet te evenaren viel.

Beethovens geboorte

Zijn geboortedatum weten we niet precies. Zeker is dat hij in Bonn is gedoopt op 17 december 1770. Het was gebruikelijk dat dat één à twee dagen na de geboorte gebeurde. Beethoven heeft zelf trouwens een tijdje geloofd dat hij van 1772 was; zijn vader zal hebben gedacht hem door die truc beter te kunnen promoten als wonderkind.

Beethovens naam

Grootvader Lodewijck van Beethoven trok uit Mechelen via Luik en Leuven naar Duitsland, waar hij als zanger in dienst trad bij de Keurvorst van Keulen aan diens hof in Bonn. Het Vlaamse ‘beethof’ betekent ‘bietenakker’. Door het ‘van’ werd Beethoven buiten Vlaanderen wel als aristocraat aangezien, wat hij niet weersprak.

Beethovens gezinsleven

Hij vaderde vanaf diens negende over zijn neefje Karl, zoon van zijn aan tuberculose overleden broer Kaspar, en ging een jarenlange strijd over de voogdij aan met Karls moeder Johanna. Beethovens grote, maar niet gerealiseerde, liefde was Josephine Brunsvick. Ook voor andere adellijke pianoleerlinges of zangeressen viel hij zo nu en dan, maar hij had nooit een bestendige relatie. Dat wordt wel geweten aan zijn robuuste karakter.

Beethoven en zijn tijdgenoten

Hij had les van Christian Gottlob Neefe, Joseph Haydn, Johann Albrechtsberger en Antonio Salieri en verzocht op 26 juli 1809 per brief uitgeverij Breitkopf & Härtel om hem geregeld partituren van ‘Mozart, Haydn, Johann Sebastian en Carl Philipp Emanuel Bach, enz.’ toe te sturen. Händel vond hij de meest volkomen componist.

In de tijd dat het Weense publiek inmiddels in de ban was geraakt van de Italiaanse opera ontmoette hij eenmaal zijn muzikale tegenpool Gioacchino ­Rossini, in april 1822. Ferdinand Hiller en Johann Nepomuk Hummel bezochten Beethoven op zijn sterfbed. Franz Schubert was met Carl Czerny onder de fakkeldragers bij zijn uitvaart.

Beethoven en de politiek

Beethoven sympathiseerde met de idealen van de Franse Revolutie, maar met zijn verering van de ‘bevrijder’ Napoleon was het gedaan toen die zichzelf tot keizer uitriep. De componist schrapte de opdracht aan de ­‘tiran’ Bonaparte uit zijn Derde symfonie ­‘Eroïca’ en schreef met Wellingtons Sieg zelfs een weinig subtiel anti-­napoleontisch zegestuk.

Beethoven in Nederland

Beethoven is eenmaal in Nederland geweest: in november 1783 met zijn moeder op zijn eerste buitenlandse reis. Het jeugdige talent speelde piano in een paar privésalons in Rotterdam en soleerde in Den Haag met het orkest van Willem V.

De betaling door de Oranjes van 63 gulden vond hij zuinig en hij zou zich houden aan zijn voornemen om nooit meer naar Nederland te komen. Al liet hij zich op 10 juni 1809 wel benoemen tot buitenlands correspondent van het Koninklijk Instituut (voorloper van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen).