Wat hoort een ornitholoog?

Wat betekent luisteren voor jou?

‘Ik probeer op een ontvankelijke manier te luisteren. Niet alleen analytisch op zoek te gaan naar wat ik wil vinden, maar ook mijn gedachten tot stilstand te brengen en associaties de vrije loop te laten.

Natuurlijk luister ik naar vogelgeluiden in het veld, maar een groot deel van de dag zit ik thuis met een koptelefoon op te luisteren naar opnames. Als onderdeel van The Sound Approach, een collectief dat vogelzang voor een breder publiek toegankelijk wil maken, krijg ik dagelijks audiofragmenten van over de hele wereld: ‘Magnus, welke vogel vliegt hier voorbij?’ In de loop der jaren heb ik mijn intuïtie getraind. Daarop herken ik soorten nu vrijwel meteen.

Ik luister vooral graag naar een vogel in zijn omgeving. Een uil in een studio is waardeloos. Het geluid moet reflecteren op bomen en rotsen. Wist je dat je aan de zang kunt horen of het een bosvogel, een watervogel of een vogel uit het open veld is? Een bosvogel zingt in langere tonen, want korte gaan tussen de bomen meteen verloren.’

Luister je anders dan anderen?

‘Dat denk ik wel. Door mijn muzikale training en vele jaren van gericht luisteren, prent ik makkelijk geluiden in mijn geheugen. Met muzikale associaties, maar ik zie bij het horen van een geluid ook al gelijk voor me hoe de visuele representatie in een spectrogram eruit zal zien. Zo ‘zie’ ik in het veld al het verschil tussen een ‘Tiep!’ en een ‘Piet!’. En ook al zie ík hem niet, aan een storing in het web van vogelgeluiden hoor ik welke predator de vogels ontdekt hebben: het verschil in gevaar van een kat, uil of sperwer kun je horen.’

Wat hoor je graag?

‘Als ik niet hoef te luisteren voor mijn werk, luister ik graag naar oude of twintigste-eeuwse klassieke muziek. Monteverdi, bijvoorbeeld. Er was zoveel creativiteit in de overgangsperiode van de Renais­sance naar de Barok! Modale muziek hoor ik ook graag, vooral uit de Balkan, Turkije en Iran.

‘Lopen ze luidkeels en wijdbeens door het bos verbaasd te zijn dat ze geen vogels horen’

De noordse nachtegaal kan ook muziek maken. Zoals in een opname die ik rond 1998 maakte in natuurgebied Het Twiske, net boven Amsterdam. Eerst klinkt het origineel, dan een vertraging. Knip maar met je vingers en je zult horen hoe verbluffend exact het ritme is. Ik verwerkte het tot het slagwerkstuk Sprosser, dat werd uitgevoerd door het Ives Ensemble.’

Wat wil je liever niet horen?

‘Antropogene geluiden waarmee de unieke balans van elke natuurlijke omgeving wordt beschadigd. Motoren, airconditionings, enzovoort. Al zijn de grootste stoorzenders vaak mensen zelf. Lopen ze weer luidkeels en wijdbeens door het bos verbaasd te zijn dat ze geen vogels horen. Het zou voor veel mensen erg waardevol zijn als ze zich bewust worden van het geluid dat ze maken.’

Wat is het mooiste dat je ooit gehoord hebt?

‘De mooiste luisterervaringen heb ik gehad waar de individuele zang én de akoestische omgeving schitteren van helderheid en op een mooie manier in elkaar overgaan. Bijvoorbeeld momenten zonder wind op de Arctische toendra, of in de Taurus van Turkije, de Tiensjan, de Pyreneeën. Maar ook in oude bossen; het Białowieża-bos in Polen bijvoorbeeld. Ik heb daar gelopen zonder maanlicht en zonder lampje om uilen op te nemen. Het had veel geregend en er vielen continu eikels en takjes uit de bomen. Ik hoorde insecten, uilen, kraanvogels in de lucht, wolven op 3 kilometer afstand, edelherten, bosmuizen… magisch!’

Wat zou je ooit nog willen laten horen en aan wie?

‘Mijn kinderen, en iedereen die het nog nooit gehoord heeft, wil ik graag de volle orkestratie van een oerbos laten horen: het vogel-­ochtendkoor, ergens in mei, een half uur voor de zon opkomt. En een goede treknacht in het najaar, vol steltlopers, lijsters, leeuweriken, ganzen, noem maar op!’