Bariton Thomas Oliemans stelde voor zijn eerste van drie concerten als Spotlight-artiest van Het Concertgebouw een recital samen met muziek uit het begin van de vorige eeuw. Sopraan Eva-Maria Westbroek en hij verkennen een roerige periode in de geschiedenis.

Thomas Oliemans: ‘Of een programma werkt, weet je nooit zeker. Iets kan er op papier prachtig uitzien, maar de uitwerking kan totaal mislukken.
Wat me interesseert in een programma is het uitproberen, het vraagteken. Liederen bij elkaar zetten waarvan ik weet dat het sowieso gaat werken, daar leer ik niets van, niet over mezelf, niet over het leven. Ik reduceer het publiek dan tot consument van een fijn concert. Maar als ik de luisteraar uitnodig een weg in te slaan die misschien niet meteen makkelijk te volgen is, kan dat iets heel spannends opleveren. De concentratie, het enthousiasme, de ontroering, de stilte die kunnen ontstaan vertellen mij iets over de stukken en over hoe ze al dan niet samengaan.

Een programma samenstellen betekent altijd puzzelen. Als ik wil dat Richard Strauss werkt ten opzichte van Hanns Eisler, hoe dien je dat dan op? Welke smaken moet je eerst gehad hebben? Ik vaar op mijn instinct: nu moet er wat leven in de brouwerij komen, nu blijven we in een verstilde sfeer. Het hangt ook van de zaal af wat je er neerzet. De ene zaal verlangt een bepaald soort dramatiek, die niet per se goed zal werken in een andere akoestiek.’

‘Vlak voor 1900 en de decennia daarna vormen een roerige tijd, een zeer spannende periode. Het snijvlak tussen de zogeheten hoge en lage kunst vind ik interessant. Ons programma begint met het Duitse kunstlied, hier en daar begint de muziek te schuren en worden de harmonische grenzen opgezocht, we komen terecht in een cafésfeer.
Wat voor muziek werd er destijds eigenlijk geschreven?, heb ik mezelf afgevraagd. Was het kunst of kitsch? Het lied bij Richard Strauss is Duits-romantisch, maar hij schreef ook salonmuziek om de luisteraar te pleasen. Kurt Weill componeerde symfonieën en de Dreigroschenoper, hij komt uit bij een vorm van liedschrijven die vooral in films en musicals paste. Is dat dan minder goede muziek? Voor mij geldt – en daarom programmeer ik een lied: als de tekst en de muziek op een krachtige manier een boodschap overbrengen is dat voor mij goede muziek.

De ondertoon in dit programma is de vermenging van gevoel en politiek in de muziek uit deze tijd. Wie lange noch? uit 1944 van Weill kun je opvatten als liefdesverhaal, maar ook: hoe lang moet ik als Duitser nog lijden onder wat wij Duitsers met ons eigen land doen? Eisler zit op een gegeven moment in Hollywood en wil niets liever dan het Duits-romantische lied schrijven, maar we weten allemaal waarom dat niet meer kan.

Carlos Gardel in Buenos Aires, dat klinkt ver weg, maar heeft absoluut te maken met wat er in Europa werd geschreven. Zeker wat betreft de stijl: net als bij Weill en Eisler klinkt rijkdom in harmonie en melodie, je hoort nostalgie in hun muziek. Astor Piazzolla onderstreept in Argentinië de hoge kunst van de tango, je hoort bij hem twaalftoonsachtige klanken. In het Argentijnse gedeelte zal ik trouwens zelf achter de vleugel zitten, met eigen arrangementen.’

Eva-Maria Westbroek: ‘Vooral Thomas heeft het programma samengesteld. Maar we hebben wel voortdurend overlegd, en dan doe je elkaar ideeën aan de hand. Ter voorbereiding heb ik Stefan Zweigs Die Welt von Gestern gelezen. Fascinerend. Hoe groot en belangrijk de kunst in Wenen was, ongelooflijk. Als er een politicus over straat liep keek niemand op of om, bij een acteur of musicus hield iedereen de adem in.

Niet alle muziek had ik eerder gezongen, maar ik ken die wel van opnames. Met tango voel ik mij zeer verbonden, van kindsbeen af luister ik daarnaar. We zijn vroeger zelfs met de familie naar een optreden van Piazzolla geweest. Door de passie, dat emotionele karakter van die muziek word ik altijd zeer geroerd. Ik ben dol op Zuid-Amerika en ben er ook een aantal keren geweest. In Chili hebben mijn man [tenor Frank van Aken, red.] en ik samen gezongen. Daarna word je dan uitgenodigd voor een etentje of een feestje. En altijd pakt iemand z’n gitaar en wordt er de hele avond gemusiceerd. Iedereen kent alle liedjes. Die dramatische teksten, schitterend!
Bergs Sieben frühe Lieder: ook prachtig. Deze muziek opereert op het grensvlak van de Romantiek en Bergs volgende fase, die van de twaalftoonsmuziek. Het is een spannende ontdekkingsreis waarin er muzikaal steeds iets gebeurt wat je niet verwacht.

Ik ben dol op Weill. Berlijn, jaren twintig vorige eeuw. Zijn stijl met die droge humor, dat rauwe in zijn muziek vind ik sensationeel en ook grappig. Ze brengt je terug in de tijd. Het is zo moeilijk om uit te leggen waarom iets me raakt. Ik weet wel dat ik niets kan zingen dat niet in mij resoneert.’