Concertprogramma
Scherpdenkers: Joyeeta Gupta en Lonneke van Straalen & co
Kleine Zaal 04 oktober 2024 20.15 uur
Joyeeta Gupta spreker
Lonneke van Straalen viool
TheDutchBrewhouse:
Sasha Raikhlina viool
Laura Kieboom viool
Liselot Blomaard altviool
Geneviève Verhage cello
Wimian Hernandez Reyes contrabas
Gijs Idema gitaar
Dit concert maakt deel uit van de serie Scherpdenkers.
Ook interessant:
- Interview met Lonneke van Straalen
CLIMATE JUSTICE IN SEASONS
Antonio Vivaldi (1678-1741)
De vier jaargetijden, op. 8 (1725)
voor viool en orkest
Concert nr. 1 in E gr.t., RV 269: ‘Lente’: Allegro – Largo – Allegro
Concert nr. 2 in g kl.t, RV 315 ‘Zomer’: Allegro non molto –
Adagio, presto – Presto
Concert nr. 3 in F gr.t., RV 293 ‘Herfst’: Allegro – Adagio molto –
Allegro (La caccia)
Concert nr. 4 in f kl.t., RV 297 ‘Winter’: Allegro non molto –
Largo – Allegro
Trevor Grahl (1984)
Seize (2024)
Anne-Maartje Lemereis (1989)
Fata Morgana (2024)
Interlude
Tundra
Silent Gardens
Fata Morgana
er is geen pauze
einde ± 21.40 uur
Joyeeta Gupta spreker
Lonneke van Straalen viool
TheDutchBrewhouse:
Sasha Raikhlina viool
Laura Kieboom viool
Liselot Blomaard altviool
Geneviève Verhage cello
Wimian Hernandez Reyes contrabas
Gijs Idema gitaar
Dit concert maakt deel uit van de serie Scherpdenkers.
Ook interessant:
- Interview met Lonneke van Straalen
CLIMATE JUSTICE IN SEASONS
Antonio Vivaldi (1678-1741)
De vier jaargetijden, op. 8 (1725)
voor viool en orkest
Concert nr. 1 in E gr.t., RV 269: ‘Lente’: Allegro – Largo – Allegro
Concert nr. 2 in g kl.t, RV 315 ‘Zomer’: Allegro non molto –
Adagio, presto – Presto
Concert nr. 3 in F gr.t., RV 293 ‘Herfst’: Allegro – Adagio molto –
Allegro (La caccia)
Concert nr. 4 in f kl.t., RV 297 ‘Winter’: Allegro non molto –
Largo – Allegro
Trevor Grahl (1984)
Seize (2024)
Anne-Maartje Lemereis (1989)
Fata Morgana (2024)
Interlude
Tundra
Silent Gardens
Fata Morgana
er is geen pauze
einde ± 21.40 uur
Toelichting
Toelichting
Violist Lonneke van Straalen betreedt graag nieuwe terreinen. De klimaatverandering staat aan de basis van dit programma. ‘De verandering in tijd en in de seizoenen wil ik laten horen door oude en nieuwe noten te combineren’, aldus Van Straalen. ‘Hoe klonken de seizoenen in Vivaldi’s tijd en hoe klinken ze nu? Ik vroeg Trevor Grahl en Componist des Vaderlands Anne-Maartje Lemereis om nieuwe seizoenen te componeren.’ Vivaldi’s muziek wordt uitgevoerd met een strijkkwintet, waarbij het klavecimbel wordt vervangen door een elektrische gitaar. Zo krijgt het werk een actuele kleur, zonder dat het echt bewerkt hoefde te worden.
Violist Lonneke van Straalen betreedt graag nieuwe terreinen. De klimaatverandering staat aan de basis van dit programma. ‘De verandering in tijd en in de seizoenen wil ik laten horen door oude en nieuwe noten te combineren’, aldus Van Straalen. ‘Hoe klonken de seizoenen in Vivaldi’s tijd en hoe klinken ze nu? Ik vroeg Trevor Grahl en Componist des Vaderlands Anne-Maartje Lemereis om nieuwe seizoenen te componeren.’ Vivaldi’s muziek wordt uitgevoerd met een strijkkwintet, waarbij het klavecimbel wordt vervangen door een elektrische gitaar. Zo krijgt het werk een actuele kleur, zonder dat het echt bewerkt hoefde te worden.
Antonio Vivaldi (1678-1741)
De vier jaargetijden
De vier vioolconcerten die Antonio Vivaldi De vier jaargetijden noemde, werden in 1725 in Amsterdam gedrukt en gepubliceerd als onderdeel van een serie van twaalf concerten. De bundel verscheen onder de titel Il cimento dell’armonia e dell’inventione (‘De wedkamp tussen harmonie en fantasie’). Elk van de vier concerten beschrijft een van de jaargetijden en wordt voorafgegaan door een verklarend sonnet (‘Sonnetto dimostrativo’) van een onbekend dichter – waarschijnlijk Vivaldi zelf. Hoe bepalend de tekst van die sonnetten was voor de muziek blijkt uit het feit dat Vivaldi sommige regels markeerde met hoofdletters die verwijzen naar bepaalde passages (aangeduid met dezelfde hoofdletters) in de partituur. Ten overvloede schreef hij het desbetreffende tekstfragment boven de overeenkomende muzikale episode én voorzag hij bepaalde muzikale passages van een verklarende tekst. Vivaldi componeerde De vier jaargetijden dus heel bewust als verhalende muziek. Daarmee creëerde hij een van de vroegste voorbeelden van programmamuziek: instrumentale muziek die een verhaal vertelt. Zo is in het tweede deel van ‘Lente’ de slapende herder, het gekwinkeleer van de vogels, het ruisen van het water en het blaffen van de hond te horen.
Programmamuziek werd – misschien wel mede dankzij Vivaldi – de grote muzikale mode van de negentiende eeuw, maar kwam in de achttiende eeuw niet of nauwelijks voor. Wel werd er al sinds de Middeleeuwen muziek gecomponeerd waarin dierengeluiden of natuurgeluiden geïmiteerd werden, maar dat betrof meestal vocale muziek. In 1627 kwam de Italiaanse componist Carlo Farina met een werk voor vier strijkinstrumenten, Capriccio stravagante geheten, waarin violen dierengeluiden nabootsen (blaffende honden, vechtende katten). Maar met puur instrumentale muziek heel gedetailleerd een verhaal vertellen, zoals Vivaldi dat in De vier jaargetijden deed, was nog een stap verder. Een stap die waarschijnlijk nog niet eerder was gezet en zeker niet zo dramatisch en expliciet. Het verschafte Vivaldi de gelegenheid om voor zijn instrumenten alles uit de kast te halen op het gebied van klankkleur, techniek en expressie. Bovendien vroeg het vertellen van het verhaal om bijzondere harmonieën, onverwachte melodische wendingen en vreemde dissonanten. En dat allemaal binnen het stramien van de driedelige (snel-langzaam-snel) vorm van het Italiaanse barokconcert.
Vivaldi’s beeldende muziek van De vier jaargetijden werd heel snel enorm populair. De Franse schrijver en filosoof Jean-Jacques Rousseau arrangeerde al in 1775 het eerste concert, ‘Lente’, voor fluit solo. Nu, ruim twee eeuwen later, is De vier jaargetijden onverminderd geliefd en bekend, en te horen in de meest uiteenlopende gedaantes: als muziek bij films, reclames en documentaires, verwerkt in samples bij dance-events en gearrangeerd voor draaiorgel tot bigband.
De vier vioolconcerten die Antonio Vivaldi De vier jaargetijden noemde, werden in 1725 in Amsterdam gedrukt en gepubliceerd als onderdeel van een serie van twaalf concerten. De bundel verscheen onder de titel Il cimento dell’armonia e dell’inventione (‘De wedkamp tussen harmonie en fantasie’). Elk van de vier concerten beschrijft een van de jaargetijden en wordt voorafgegaan door een verklarend sonnet (‘Sonnetto dimostrativo’) van een onbekend dichter – waarschijnlijk Vivaldi zelf. Hoe bepalend de tekst van die sonnetten was voor de muziek blijkt uit het feit dat Vivaldi sommige regels markeerde met hoofdletters die verwijzen naar bepaalde passages (aangeduid met dezelfde hoofdletters) in de partituur. Ten overvloede schreef hij het desbetreffende tekstfragment boven de overeenkomende muzikale episode én voorzag hij bepaalde muzikale passages van een verklarende tekst. Vivaldi componeerde De vier jaargetijden dus heel bewust als verhalende muziek. Daarmee creëerde hij een van de vroegste voorbeelden van programmamuziek: instrumentale muziek die een verhaal vertelt. Zo is in het tweede deel van ‘Lente’ de slapende herder, het gekwinkeleer van de vogels, het ruisen van het water en het blaffen van de hond te horen.
Programmamuziek werd – misschien wel mede dankzij Vivaldi – de grote muzikale mode van de negentiende eeuw, maar kwam in de achttiende eeuw niet of nauwelijks voor. Wel werd er al sinds de Middeleeuwen muziek gecomponeerd waarin dierengeluiden of natuurgeluiden geïmiteerd werden, maar dat betrof meestal vocale muziek. In 1627 kwam de Italiaanse componist Carlo Farina met een werk voor vier strijkinstrumenten, Capriccio stravagante geheten, waarin violen dierengeluiden nabootsen (blaffende honden, vechtende katten). Maar met puur instrumentale muziek heel gedetailleerd een verhaal vertellen, zoals Vivaldi dat in De vier jaargetijden deed, was nog een stap verder. Een stap die waarschijnlijk nog niet eerder was gezet en zeker niet zo dramatisch en expliciet. Het verschafte Vivaldi de gelegenheid om voor zijn instrumenten alles uit de kast te halen op het gebied van klankkleur, techniek en expressie. Bovendien vroeg het vertellen van het verhaal om bijzondere harmonieën, onverwachte melodische wendingen en vreemde dissonanten. En dat allemaal binnen het stramien van de driedelige (snel-langzaam-snel) vorm van het Italiaanse barokconcert.
Vivaldi’s beeldende muziek van De vier jaargetijden werd heel snel enorm populair. De Franse schrijver en filosoof Jean-Jacques Rousseau arrangeerde al in 1775 het eerste concert, ‘Lente’, voor fluit solo. Nu, ruim twee eeuwen later, is De vier jaargetijden onverminderd geliefd en bekend, en te horen in de meest uiteenlopende gedaantes: als muziek bij films, reclames en documentaires, verwerkt in samples bij dance-events en gearrangeerd voor draaiorgel tot bigband.
Toelichting
Violist Lonneke van Straalen betreedt graag nieuwe terreinen. De klimaatverandering staat aan de basis van dit programma. ‘De verandering in tijd en in de seizoenen wil ik laten horen door oude en nieuwe noten te combineren’, aldus Van Straalen. ‘Hoe klonken de seizoenen in Vivaldi’s tijd en hoe klinken ze nu? Ik vroeg Trevor Grahl en Componist des Vaderlands Anne-Maartje Lemereis om nieuwe seizoenen te componeren.’ Vivaldi’s muziek wordt uitgevoerd met een strijkkwintet, waarbij het klavecimbel wordt vervangen door een elektrische gitaar. Zo krijgt het werk een actuele kleur, zonder dat het echt bewerkt hoefde te worden.
Violist Lonneke van Straalen betreedt graag nieuwe terreinen. De klimaatverandering staat aan de basis van dit programma. ‘De verandering in tijd en in de seizoenen wil ik laten horen door oude en nieuwe noten te combineren’, aldus Van Straalen. ‘Hoe klonken de seizoenen in Vivaldi’s tijd en hoe klinken ze nu? Ik vroeg Trevor Grahl en Componist des Vaderlands Anne-Maartje Lemereis om nieuwe seizoenen te componeren.’ Vivaldi’s muziek wordt uitgevoerd met een strijkkwintet, waarbij het klavecimbel wordt vervangen door een elektrische gitaar. Zo krijgt het werk een actuele kleur, zonder dat het echt bewerkt hoefde te worden.
Antonio Vivaldi (1678-1741)
De vier jaargetijden
De vier vioolconcerten die Antonio Vivaldi De vier jaargetijden noemde, werden in 1725 in Amsterdam gedrukt en gepubliceerd als onderdeel van een serie van twaalf concerten. De bundel verscheen onder de titel Il cimento dell’armonia e dell’inventione (‘De wedkamp tussen harmonie en fantasie’). Elk van de vier concerten beschrijft een van de jaargetijden en wordt voorafgegaan door een verklarend sonnet (‘Sonnetto dimostrativo’) van een onbekend dichter – waarschijnlijk Vivaldi zelf. Hoe bepalend de tekst van die sonnetten was voor de muziek blijkt uit het feit dat Vivaldi sommige regels markeerde met hoofdletters die verwijzen naar bepaalde passages (aangeduid met dezelfde hoofdletters) in de partituur. Ten overvloede schreef hij het desbetreffende tekstfragment boven de overeenkomende muzikale episode én voorzag hij bepaalde muzikale passages van een verklarende tekst. Vivaldi componeerde De vier jaargetijden dus heel bewust als verhalende muziek. Daarmee creëerde hij een van de vroegste voorbeelden van programmamuziek: instrumentale muziek die een verhaal vertelt. Zo is in het tweede deel van ‘Lente’ de slapende herder, het gekwinkeleer van de vogels, het ruisen van het water en het blaffen van de hond te horen.
Programmamuziek werd – misschien wel mede dankzij Vivaldi – de grote muzikale mode van de negentiende eeuw, maar kwam in de achttiende eeuw niet of nauwelijks voor. Wel werd er al sinds de Middeleeuwen muziek gecomponeerd waarin dierengeluiden of natuurgeluiden geïmiteerd werden, maar dat betrof meestal vocale muziek. In 1627 kwam de Italiaanse componist Carlo Farina met een werk voor vier strijkinstrumenten, Capriccio stravagante geheten, waarin violen dierengeluiden nabootsen (blaffende honden, vechtende katten). Maar met puur instrumentale muziek heel gedetailleerd een verhaal vertellen, zoals Vivaldi dat in De vier jaargetijden deed, was nog een stap verder. Een stap die waarschijnlijk nog niet eerder was gezet en zeker niet zo dramatisch en expliciet. Het verschafte Vivaldi de gelegenheid om voor zijn instrumenten alles uit de kast te halen op het gebied van klankkleur, techniek en expressie. Bovendien vroeg het vertellen van het verhaal om bijzondere harmonieën, onverwachte melodische wendingen en vreemde dissonanten. En dat allemaal binnen het stramien van de driedelige (snel-langzaam-snel) vorm van het Italiaanse barokconcert.
Vivaldi’s beeldende muziek van De vier jaargetijden werd heel snel enorm populair. De Franse schrijver en filosoof Jean-Jacques Rousseau arrangeerde al in 1775 het eerste concert, ‘Lente’, voor fluit solo. Nu, ruim twee eeuwen later, is De vier jaargetijden onverminderd geliefd en bekend, en te horen in de meest uiteenlopende gedaantes: als muziek bij films, reclames en documentaires, verwerkt in samples bij dance-events en gearrangeerd voor draaiorgel tot bigband.
De vier vioolconcerten die Antonio Vivaldi De vier jaargetijden noemde, werden in 1725 in Amsterdam gedrukt en gepubliceerd als onderdeel van een serie van twaalf concerten. De bundel verscheen onder de titel Il cimento dell’armonia e dell’inventione (‘De wedkamp tussen harmonie en fantasie’). Elk van de vier concerten beschrijft een van de jaargetijden en wordt voorafgegaan door een verklarend sonnet (‘Sonnetto dimostrativo’) van een onbekend dichter – waarschijnlijk Vivaldi zelf. Hoe bepalend de tekst van die sonnetten was voor de muziek blijkt uit het feit dat Vivaldi sommige regels markeerde met hoofdletters die verwijzen naar bepaalde passages (aangeduid met dezelfde hoofdletters) in de partituur. Ten overvloede schreef hij het desbetreffende tekstfragment boven de overeenkomende muzikale episode én voorzag hij bepaalde muzikale passages van een verklarende tekst. Vivaldi componeerde De vier jaargetijden dus heel bewust als verhalende muziek. Daarmee creëerde hij een van de vroegste voorbeelden van programmamuziek: instrumentale muziek die een verhaal vertelt. Zo is in het tweede deel van ‘Lente’ de slapende herder, het gekwinkeleer van de vogels, het ruisen van het water en het blaffen van de hond te horen.
Programmamuziek werd – misschien wel mede dankzij Vivaldi – de grote muzikale mode van de negentiende eeuw, maar kwam in de achttiende eeuw niet of nauwelijks voor. Wel werd er al sinds de Middeleeuwen muziek gecomponeerd waarin dierengeluiden of natuurgeluiden geïmiteerd werden, maar dat betrof meestal vocale muziek. In 1627 kwam de Italiaanse componist Carlo Farina met een werk voor vier strijkinstrumenten, Capriccio stravagante geheten, waarin violen dierengeluiden nabootsen (blaffende honden, vechtende katten). Maar met puur instrumentale muziek heel gedetailleerd een verhaal vertellen, zoals Vivaldi dat in De vier jaargetijden deed, was nog een stap verder. Een stap die waarschijnlijk nog niet eerder was gezet en zeker niet zo dramatisch en expliciet. Het verschafte Vivaldi de gelegenheid om voor zijn instrumenten alles uit de kast te halen op het gebied van klankkleur, techniek en expressie. Bovendien vroeg het vertellen van het verhaal om bijzondere harmonieën, onverwachte melodische wendingen en vreemde dissonanten. En dat allemaal binnen het stramien van de driedelige (snel-langzaam-snel) vorm van het Italiaanse barokconcert.
Vivaldi’s beeldende muziek van De vier jaargetijden werd heel snel enorm populair. De Franse schrijver en filosoof Jean-Jacques Rousseau arrangeerde al in 1775 het eerste concert, ‘Lente’, voor fluit solo. Nu, ruim twee eeuwen later, is De vier jaargetijden onverminderd geliefd en bekend, en te horen in de meest uiteenlopende gedaantes: als muziek bij films, reclames en documentaires, verwerkt in samples bij dance-events en gearrangeerd voor draaiorgel tot bigband.
Biografie
Joyeeta Gupta, spreker
Joyeeta Gupta is hoogleraar Milieu en Ontwikkeling in het mondiale Zuiden aan de Universiteit van Amsterdam en faculteitshoogleraar Duurzaamheid, en is daarnaast verbonden aan het IHE Delft Institute for Water Education. Ze deed haar studies in haar geboorteland India, de Verenigde Staten en Nederland en werkte aan de Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen van de Vrije Universiteit.
In 2023 won ze de Spinozapremie, de hoogste Nederlandse academische onderscheiding.
Andere prijzen die haar ten deel vielen waren de PROSE Award for Environmental Science, de Piers Sellers Prize 2022 voor haar bijdrage aan oplossingsgericht klimaatonderzoek en in 2019 een ERC Advanced Grant voor haar werk op het gebied van klimaatverandering en fossiele brandstoffen.
De hoogleraar is voorstander van een mondiale milieugrondwet en onderzoekt hoe milieuonrechtvaardigheid kan worden opgelost door rechtvaardig bestuur. Interdisciplinaire samenwerking ziet ze als de enige manier om vat te krijgen op klimaatverandering.
Joyeeta Gupta was medevoorzitter van het VN-Milieuprogramma, sprak in 2023 op het World Economic Forum in Davos en is lid van de Global Commission on the Economics of Water. Ze was hoofdauteur van het Intergovernmental Panel on Climate Change van de Verenigde Naties, dat in 2007 de Nobelprijs voor de Vrede won.
Afgelopen maart is Joyeeta Gupta benoemd tot co-voorzitter van de United Nations 10-Member-Group, waarin ze samen met negen andere eminente experts van over de hele wereld regeringen adviseert over hoe ze wetenschap, technologie en innovatie kunnen inzetten om hun Sustainable Development Goals te behalen.
Lonneke van Straalen, viool
Lonneke van Straalen is een van ’s lands meest creatieve en ondernemende violisten. In 2017 richtte ze het collectief Pynarello op, om de beleving van klassieke muziek speelser, toegankelijker en avontuurlijker te maken. Hiervoor ontving ze de Prix Madeleine Margot, een prijs voor bewezen kunstenaarschap, waarmee ze werd geprezen voor het verbinden van mensen en het oprekken van muzikale grenzen.
Pynarello won in 2023 De Ovatie, voor de meest indrukwekkende live klassieke muziekuitvoering, uitgereikt door de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties. De artistieke leiding van het prijswinnende collectief heeft Lonneke van Straalen recentelijk overgedragen aan pianist/componist Julian Schneemann, en inmiddels kijkt ze zelf alweer verder.
Haar muzikale brouwerij TheDutchBrewhouse faciliteert de komende tijd onverwachte avontuurlijke liaisons met kunstenaars, wetenschappers, schrijvers en musici van diverse pluimage. Het huidige concertprogramma rondom klimaatvraagstukken is het eerste project van dit splinternieuwe initiatief.
Gijs Idema, gitaar
Gijs Idema begon op elfjarige leeftijd met het bespelen van de gitaar. Hij koos in eerste instantie voor de muziek van Jimi Hendrix en Led Zeppelin, en kwam via de klassieke muziek uit bij de jazz. Na het horen van jazzgitaristen als Wes Montgomery, Joe Pass en Jim Hall was hij ervan overtuigd dat hij ook jazzgitarist wilde worden.
Na zijn bachelorstudie aan het Conservatorium van Amsterdam (bij Jesse van Ruller en Reinier Baas) verhuisde hij naar New York voor zijn master aan de Manhattan School of Music bij onder anderen Jim McNeely.
Gijs Idema won het Prinses Christina Jazz Concours (2014), de Leidse Jazz Award (2016), de Expression of Art Award (2017) en de Keep an Eye The Records (2019). De gitarist/componist heeft inmiddels een reeks succesvolle cd’s uitgebracht, waaronder de trio-albums Squares (2018) en There (2020), de soloplaat Marking Time (2020) en Motus (2020) en Cloud Studies (2023) met het Idema/Serierse Quartet.
Begin dit jaar benoemde het Prins Claus Conservatorium, onderdeel van de Hanzehogeschool Groningen, Gijs Idema als hoofdvakdocent.