De Schotse gitarist Sean Shibe speelt net zo makkelijk klassieke als elektrische gitaar, wat hij bij zijn Kleine Zaal-debuut begin 2022 demonstreerde in een programma met het ensemble LUDWIG. Nu keert hij terug als Rising Star en speelt hij een klassiek recital met aandacht voor twee Latijns-Amerikaanse componisten die in de twintigste eeuw zorgden voor een ware gitaarrevival en twee Engelse componisten die de gitaar in de eenentwintigste eeuw een stem geven.

De opkomst van de klassieke gitaar

‘Het programma heeft twee delen’, zegt Shibe nadrukkelijk. ‘Het eerste deel draait om de klassieke gitaar zoals deze in de twintigste eeuw opkwam. Agustín Barrios Mangoré is een van de grootheden die de gitaarmuziek de twintigste eeuw in hielp.’ De Para­guayaan was zelf een begenadigd gitarist en schreef een groot oeuvre bij elkaar. Shibe speelt twee van zijn bekendste werken, La ­catedral en Julia Florida. Beide stukken verraden de invloed van de Zuid-Amerikaanse volksmuziek. Ook Johann Sebastian Bach is volop aanwezig in het werk van zowel Barrios Mangoré als Heitor Villa-Lobos, de ­andere componist die van groot belang is geweest voor het gitaarrepertoire in de twintigste eeuw. Vandaar dat het recital opent met de Prelude in c klein, BWV 999, die Bach waarschijnlijk schreef in de periode dat hij werkte aan het hof van Köthen. Het werk is overgeleverd in een versie voor luit.

De Braziliaan Villa-Lobos eerde Bach onder andere in de derde van zijn Vijf preludes uit 1940. Hij gaf het werk zelfs de subtitel Bachiana mee. Villa-Lobos, die zelf redelijk gitaar speelde, werd door Andrés Segovia (1893-1987) – de Spaanse gitarist die het instrument in de twintigste eeuw naar het concertpodium bracht – gestimuleerd om voor de gitaar te schrijven. Het ­resulteerde naast de Preludes onder andere in de baanbrekende Twaalf etudes die de componist in 1929 voor Segovia schreef maar die pas in 1953 werden uitgegeven. ‘Segovia heeft ze nimmer allemaal kunnen spelen’, vat Shibe de technische revolutie die deze werken teweeg brachten samen. ‘Al erkende hij wel het belang ervan.’ De ­selectie die Shibe speelt bevat een mooie dwarsdoorsnede met louter technische etudes – zoals de arpeggio-etude nr. 1 – alsook etudes met invloeden uit de Braziliaanse volksmuziek – zoals de even lyrische als beweeglijke etude nr. 8.

De Engelse gitaartraditie

Na de pauze stelt Shibe de ­Engelse gitaartraditie centraal, die vooral dankzij de gitaristen Julian Bream (1933-2020) en John Williams (1941) tot bloei kon komen. Zij creëerden nieuw gitaarrepertoire door componisten als Lennox Berkeley, William Walton en Benjamin Britten te inspireren om voor het instrument te schrijven. ‘Met de werken die nu op het programma staan gaan we verder waar Bream en Williams gebleven waren’, vat Shibe samen. ‘Amulet van Freya Waley-Cohen, een charmant tonaal stuk dat ze voor mij schreef, en Forgotten Dances, een substantieel nieuw werk van Thomas Adès, staan dicht bij de traditie van Bream en Williams.’

Nieuwe wegen voor de gitaar

Engelands meest gespeelde componist van dit moment, Thomas Adès, haalde zijn inspiratie, zoals wel vaker, uit kunstwerken en kunstenaars uit het recente en verdere verleden.

‘Ik ben optimistisch over de toekomst van de gitaar, al blijft het een lastig instrument in het huidige klassieke veld’

Het bijna twintig minuten durende Forgotten Dances, speciaal geschreven voor de Rising Stars-­tournee van Shibe, kent zes delen. Het eerste deel Overture – Queen of the Spiders is geïnspireerd op de stemming van de snaren van de gitaar, waarin het interval van een kwart een hoofdrol speelt. Virtuoze passages en sierlijke melodielijnen wisselen elkaar af in deze mysterieuze opening. Berceuse – The Paradise of Thebes refereert aan de surrealistische film El ángel exterminador (1962) van Luis Buñuel en het extreem virtuoze derde deel Courante – Here Was a Swift is opgedragen aan de surrealistische Duitse schilder Max Ernst. Met Barcarolle – The Maiden Voyage keren de rust en de lyriek terug om in het aan Hector Berlioz opgedragen vijfde deel, na delicaat gezang vol flageoletten, weer plaats te maken voor tumultueuze akkoordpassages. Uiteindelijk wint de vredige rust in het chaconne-achtige Vesper, opgedragen aan Henry Purcell en gebaseerd op zijn An Evening Hymn (1687).

‘Dit is het soort muziek dat Bream graag wilde voor de uitbreiding van het gitaarrepertoire’, luidt het commentaar van Shibe. ‘Het is een stuk dat in het verlengde ligt van bijvoorbeeld de ­Nocturnal van Benjamin Britten. Composities van dat kaliber worden niet vaak voor de gitaar geschreven. Bream heeft zich daar altijd voor ingezet. Toen hij in 2020 stierf verdween met hem een filosofie. Het is mooi dat ik die filosofie met dit soort nieuwe werken voort kan zetten. Ik ben daarom optimistisch over de toekomst van de gitaar, al blijft het een lastig instrument in het huidige klassieke veld. Maar er zijn altijd vernieuwers, zowel onder musici als onder componisten, die het instrument niet op willen geven. Ik hoop dat collega’s en volgende generaties zich realiseren dat we niet alleen de beste bestaande gitaarmuziek moeten blijven spelen, maar ook nieuwe wegen moeten bewandelen.’