De Amerikaanse minimalist Steve Reich kun je het best omschrijven als een antenne die veel signalen opvangt. Elk geluid is voor hem een bron van informatie. Hij duikt met evenveel gemak in klankprocessen van zowel jazz, traditionele Amerikaanse muziek, klassieke genres als elektronische experimenten.

In de oorspronkelijke versie van Cello Counterpoint – hier in een bewerking voor altviool – confronteert de componist de solopartij met zeven vooraf op tape opgenomen cellopartijen. In zijn programmanotities verklaart Reich dat de drie korte delen de grootste structurele vrijheid vertonen die hij tot dan toe ooit had bereikt. Naar eigen zeggen is Cello Counterpoint ook een van de moeilijkste werken uit zijn ­oeuvre, met veeleisende, strakke en snelle ritmische verschuivingen en verhoudingen die zelden in de cello­literatuur voorkomen. De aanleiding voor het werk was een gedeelde opdracht door de Koussevitzky Foundation, het Koninklijk Conservatorium van Den Haag en de Universiteit van Leiden voor celliste Maya Beiser.

Evenals haar 22 jaar oudere landgenoot Steve Reich houdt Julia Wolfe ervan om muren tussen genres te slopen. Ze kiest vaak maatschappelijk urgente th­ema’s, en haar composities kenmerken zich door een intense kracht. Niet zelden koppelt ze minimalistische sereniteit aan de rauwe energie van elektronica en rock. Ook in haar recentste creatie voor altviool, CLOTH, schakelt Wolfe van intiem naar groots, van spaarzaam naar extravagant. In haar persoonlijke toelichting bij de partituur verklaart ze de altsolo als onbezonnen held: stevig, sterk en onverzettelijk. Een golf van gebroken akkoorden ontwikkelt zich als draden van een weefgetouw. Nieuwe fragmenten — afkomstig van acht vooraf door Sào Soulez Larivière opgenomen altvioolpartijen — weven zich daar doorheen met telkens andere kleuren die het klanktapijt verrijken tot één groot sonoor geheel. CLOTH is geschreven in nauwe samenwerking met Sào Soulez Larivière, aan wie het werk ook is opgedragen.

Na zijn aanstelling als muziek­directeur in Düsseldorf (1850) raakte Robert Schumann nauw bevriend met zijn concertmeester Wilhelm Joseph von Wasielewski. Ze speelden samen vaak kamermuziek, zowel in publieke als private kring. Wasielewski, violist én kundig altviolist, schreef kort na de dood van de componist ook diens eerste biografie.

De lucratieve amateurmarkt inspireerde Schumann in de vroege jaren 1850 om met enkele onderbelichte instrumenten aan de slag te gaan. Voor zijn idee om een sprookjesachtige volkstoon in kamermuziekvorm te creëren, hoefde hij niet ver te zoeken. De altviool leek hem ideaal in een ‘vertellende’ rol. Märchenbilder was geboren. ­Wasielewski, aan wie het werk was opgedragen, zorgde voor technische raadgeving.

De algemene toon is ongekunsteld maar de stemming van de vier korte karakterstukken is onderling zeer contrasterend. Het scheppen van sfeer staat centraal en er is nergens een verwijzing naar concrete sprookjes. Dit geeft ruimte om desgewenst een eigen verhaal te verzinnen bij de opeenvolgende taferelen. Zoals bijvoorbeeld bij de melancholische, dromerige en elegante toon van het eerste deel. Of bij de springerige dubbelgrepen en de strijdvaardige energie van het tweede. Misschien inspireert de donkere dramatiek van het voorlaatste deel tot een persoonlijke vertelling. En luister vooral of de gloedvolle nostalgie van het slotdeel al dan niet een happy end in petto heeft.

Met Elégie schreef Igor Stravinsky zijn enige werk voor altviool ter nagedachtenis aan de overleden eerste violist van het illustere Pro Arte Kwartet, Alphonse Onnou. Diens collega, altviolist Germain Prévost, stond in voor de opdracht en de première in Washington D.C. Aanvankelijk geroemd als ‘hofkwartet’ van Koningin Elisabeth van België en als pleitbezorger van moderne muziek, verwierf dit Brussels ensemble na de Tweede Wereldoorlog een permanente residentie aan de Universiteit van Wisconsin-Madison, waar het 112 jaar na de oprichting nu nog steeds actief is. Ondanks de bescheiden lengte verrast de Elégie met merkwaardige details.

De solist speelt alles met gedempte snaren (con so­rdino), wat een klank oplevert die tegelijk rijk aan betekenis en tegelijk intens afwezig is. Het geheel ontvouwt zich in vier secties: een prelude, een koraal, een fuga (waarin de altviool meerstemmig wordt bespeeld) en een finale die een variatie is van het eerdere koraalthema. Stravinsky voerde zijn aanwijzingen ver door en noteerde zelfs de vingerzettingen, die hij als onderdeel van de compositie beschouwde.

Dmitri Sjostakovitsj begon eind juni 1975 in het ziekenhuis aan de schetsen voor zijn sonate voor altviool en piano. Op 6 augustus voltooide hij zijn laatste werk, moeizaam genoteerd door een krachteloze rechterhand en met verzwakte ogen. Drie dagen later stierf de componist, net geen 69 jaar oud. De sonate is opgedragen aan Fjodor Droezjinin, altviolist van het Beethoven Kwartet, waarmee Sjostakovitsj vele jaren samenwerkte aan zijn kwartetmuziek.

Door een veelvoud aan ziektes, hartproblemen en longkanker nam de donkere schaduw van de introspectie in Sjostakovitsj’ laatste kamermuziek werken gevoelig toe. Hij koos de altviool om de zwaarmoedigheid van het menselijk bestaan een stem te geven. Sobere pizzicato’s, schriele tremolo’s, enkele koortsachtige uithalen en ­naargeestige pianoakkoorden sturen het eerste deel door een eenzaam landschap. Met een scherzo als middendeel komt een beeld naar voren van een grimmige, stokkerige dans. Maar het zwaartepunt ligt in de finale: een groots opgezet Adagio, waarin Sjostakovitsj’ laatste muzikale gedachten zijn voorbehouden aan Ludwig van Beethoven, meermaals zijn vaste gids en inspiratie tijdens zijn voorbije loopbaan. Een verre herinnering aan diens ‘Mondschein’-sonate vormt de rode draad, alsof Sjostajovitsj reikt naar menselijkheid en warmte in het aangezicht van de dood. Net als in de voorgaande delen eindigen de laatste maten ‘morendo’ [wegstervend].