De Duitse fagottist Mathis Stier prijst zichzelf gelukkig dat hij deel uitmaakt van het Rising Stars-programma. Niet alleen omdat hij vele inspirerende mensen ontmoet die hem bijstaan om een betere musicus te worden en omdat hij in ‘nederig stemmende’ belangrijke zalen zoals Het Concertgebouw kan spelen, maar ook omdat hij gedreven is om de fagot als solo-instrument op de kaart te zetten. Zelf raakte hij al heel jong verslingerd aan het grote dubbelrietinstrument. ‘Ik begon zoals vele anderen met blokfluitles’, vertelt Stier. ‘Mijn docent, Markus Fromm, was een fagottist en hij vroeg of ik de fagot een keer wilde proberen. Ik was een jaar of acht en hij gaf mij een fagottino. Ik was meteen verliefd op de klank. Het instrument heeft iets heel bijzonders. Aan de ene kant die heel diepe basklank en aan de andere kant een enorm lyrische kwaliteit.’

Hij schakelde al snel over op de volwassen fagot, maar het duurde nog even tot het idee om musicus te worden vaste grond vond. ‘Dat begon toen ik in een jeugdorkest speelde. Ik kom niet uit een muzikale familie en in die orkestomgeving speelden vele vrienden die wel ouders hadden die musicus waren. Hoewel mijn ouders bleven vertellen dat het een zwaar bestaan zou zijn, werd ik steeds enthousiaster. Vooral ook omdat ik er erg van houd om samen te spelen.’ 

Stier beschouwt zijn Rising Stars-­tournee als pure fagotpromotie. ‘Mijn programma is daarop samengesteld. Ik wil een recital geven dat niet alleen voor fagottisten en fagotkenners interessant is, maar dat ook veel biedt aan mensen die nog nooit een fagot als solo-instrument hebben gehoord. Daarom speel ik een combinatie van klassiek fagotrepertoire en belangrijke recentere stukken naast werken die ook voor veel fagottisten nieuw zullen zijn, zoals of an implacable subtraction van de Amerikaanse Paula Matthusen en het nieuwe stuk van María Sigfúsdóttir.’

Elektronica

Het idee voor of an implacable subtraction kreeg Matthusen na het lezen van Rayuela – een hinkelspel van Julio Cortázar. Het stemmige werk voor fagot en elektronica volgt niet zozeer de structuur van het boek, als wel het idee van verschillende aandachtspunten en niet-lineaire ontwikkelingen. ‘Het klinkt ingewikkeld, maar het is echt een meeslepend werk met veel hedendaagse speeltechnieken’, aldus Mathis Stier.

Ook het nieuwe werk van Sigfúsdóttir zal gebruik maken van elektronica, al kan Stier, als we hem voor de zomer spreken, nog niet veel zeggen over het werk zelf. ‘Het is nog niet klaar, maar ik wilde graag een stuk van haar omdat ik al jaren enorm gefascineerd ben door wat veel IJslandse componisten tegenwoordig doen. Ze creëren een hele aparte klankwereld en het leek mij geweldig om ook een stuk voor fagot uit IJsland te hebben. Ik hoop dat het een belangrijke aanvulling op het repertoire wordt.’

Bewerkingen

Dat fagotrepertoire gaat bijna vierhonderd jaar terug naar de tijd dat de Duitse componist Philipp Friedrich Böddecker met zijn Sonata sopra ‘La Monica’ de eerste componist buiten Italië was die een werk schreef met de dulciaan, de voorloper van de fagot, in de hoofdrol. Het werk heeft de vorm van een thema en variaties over het volksliedje La Monica uit de Renaissance en laat zich zonder problemen naar de fagot vertalen.

Hoewel er in de Barok meer werken voor de fagot zijn geschreven (denk aan Vivaldi), en het instrument in de Klassieke Periode een vaste plek veroverde in het symfonieorkest, werd het dankzij verbeteringen aan de mechanieken pas aan het einde van de negentiende eeuw meer en meer verkend als solo-instrument. Vandaar dat fagottisten voor een deel van hun repertoire afhankelijk zijn van bewerkingen zoals van de oorspronkelijk voor viool en piano geschreven Drie romances van Clara Schumann.

Franse fagotschool

Een van de belangrijkste voorbeelden van de opleving van de aandacht voor de fagot is de Fagotsonate van Camille Saint-Saëns. Hoewel geschreven in 1921 heeft het werk een duidelijk romantisch aura. ‘Saint-Saëns had zich op zijn oude dag voorgenomen sonates te schrijven voor wat verwaarloosde blaasinstrumenten en componeerde dit stuk voor zijn vriend Clément-Léon Letellier, fagotdocent aan het Parijse conservatorium’, vertelt Stier. De driedelige sonate – die met een slotdeel dat bestaat uit een prachtig Adagio en een Allegro moderato eigenlijk vierdelig is – werd met dank aan de Franse fagotschool de opmaat voor veel meer aandacht voor het instrument en zijn repertoire.

Reis

Het in 2002 voltooide Klaus-Ur van de Zwitserse hoboïst en componist Heinz Holliger is onder fagottisten uitgegroeid tot een moderne ­klassieker. Het virtuoze solostuk vol destijds nieuwe speeltechnieken was bestemd voor de legendarische fagottist Klaus Thunemann, die veel met Holliger samenwerkte.

Dat ook het in 1926 voltooide Tri­o voor hobo, fagot en piano van Francis Poulenc op het programma staat heeft weer alles te maken met het feit dat Mathis Stier heel graag samen wilde spelen met Ivan Podyomov, solohoboïst van het Concertgebouworkest. ‘Bovendien is het een heel mooi werk dat niet alleen geldt als Poulencs eerste volwassen kamermuziekstuk, maar ook als een vroeg twintigste-eeuws kamermuzikaal hoogtepunt voor de fagot. Ik hoop dat het hele programma zo een interessante reis biedt door het repertoire en dat het publiek de fagot een beetje leert kennen.’