De rode draad in dit recital wordt gevormd door een paar van de grootste vioolvirtuozen uit het verleden. Beethovens imposante ­Kreutzersonate, opgedragen aan Rodolphe Kreutzer, staat naast aantrekkelijke, virtuoze composities en arrangementen van de al even legendarische violisten Jascha Heifetz, Eugène Ysaÿe, Joseph Joachim, Fritz Kreisler en Jenő Hubay. Daarnaast klinkt de Nederlandse première van Tanguy’s vioolsolo Trois pièces, geschreven in opdracht van Júlia Pusker.

Mendelssohn: Auf Flügeln des Gesanges

Als Felix Mendelssohn Jascha Heifetz (1901-1987) had gekend, dan had hij ongetwijfeld een vioolconcert voor hem geschreven. Maar toen Heifetz werd geboren was Mendelssohn al ruim vijftig jaar dood, dus de Amerikaans-Russische viool­virtuoos moest het doen met het geliefde Vioolconcert in e klein dat Mendelssohn in 1844 had opgedragen aan Ferdinand David, de concertmeester van het Gewandhausorchester in Leipzig. Heifetz maakte niet alleen drie legendarische opnames van Mendelssohns vioolconcert, hij schreef ook een prachtig arrangement van zijn romantische lied Auf Flügeln des Gesanges (de bewerking staat ook wel bekend als On Wings of Song). Juist omdat er zoveel geniale opnames bestaan van Heifetz, ook wel ‘The King’ genoemd, reikt zijn invloed tot op de dag van vandaag.

Beethoven: Kreutzersonate

Hoewel Felix Mendelssohn en Ludwig van Beethoven min of meer tijdgenoten waren, kan het contrast tussen Mendelssohns lied Auf Flügeln des Gesanges en Beethovens Kreutzersonate bijna niet groter zijn. Júlia Pusker heeft er bewust voor gekozen om het programma te openen met de toegankelijke melodieën van Mendelssohn, à la Heifetz. Zo trekt ze de aandacht van haar luisteraars ‘op een plezierige en luchtige manier’, om ze vervolgens mee te nemen naar het grillige, verrassende en overrompelende idioom van Beethoven. Van de in totaal tien sonates voor viool en piano die Ludwig van Beethoven heeft geschreven, koos ze de negende, die de componist opdroeg aan de bevriende violist Rodolphe Kreutzer (1766-1831). Opmerkelijk genoeg zou die Franse meesterviolist deze indrukwekkende sonate nooit uitvoeren, omdat hij de vioolpartij ‘schandalig onbegrijpelijk’ vond. George Bridgetower bracht het werk in première in 1803, de violist aan wie Beethoven zijn sonate aanvankelijk had willen opgedragen. Maar na een ruzie tussen beide heren (mogelijk om een vrouw) wijzigde Beethoven zijn plan ten gunste van Kreutzer. Gelukkig hebben vele generaties violisten na Kreutzer wél de moed gehad om Beethovens meesterwerk te vertolken. Hoewel het volgens Pusker een ‘monsterlijk moeilijk’ stuk is, is het tegelijkertijd een van de meest originele en fascinerende composities voor viool en piano, vol heroïsche passages, onverwachte harmonieën, in het oog springende korte motieven en opvallende ritmes.

Tanguy: Trois pièces

Toen Júlia Pusker een componist mocht voorstellen voor de opdrachtcompositie van haar Rising Stars-tournee kwam ze al snel terecht bij Éric Tanguy, de Franse componist van wie ze in 2021 het Tweede vioolconcert heeft opgenomen. Op haar verzoek heeft Tanguy een cyclus van drie stukken voor viool solo geschreven, die mogelijk ook afzonderlijk uitgevoerd kunnen worden na de wereldpremière, bijvoorbeeld als toegift van een recital. 

Ysaÿes Brusselse vioolklas was wereldberoemd

‘Daarom heb ik drie korte werken bedacht die elk verschillende gemoedstoestanden uitdrukken’, schrijft Tanguy in zijn toelichting. ‘Het eerste stuk ’Drammatico’ is zowel intens als theatraal, het tweede stuk ’Cantabile’ is gebaseerd op mysterieuze en intro­spectieve melodieën, en het derde stuk ’Giocoso’ biedt een sfeer van speelse vreugde in een perspectief van fantasie­volle virtuositeit. De partituur is zowel een eerbetoon aan de expressiviteit van de viool, als aan het talent van Júlia Pusker.’ Pusker is heel blij met het resultaat, ook al zijn de drie stukken aan de lange kant om ze ook als toegift te kunnen gebruiken. ‘De wereldpremière op 22 oktober 2023 in de Kölner Philharmonie was een groot succes. Ik speel de nieuwe compositie graag, al is het technisch wel een uitdaging om alles echt goed te kunnen spelen. Tanguy kiest vaak hele snelle tempi en in het derde deel vraagt hij bijna te veel van de violist. Best frustrerend, want het moet erg snel, maar uiteindelijk is het tóch goed te doen, als je maar keihard studeert.’

Ysaÿe: Poème élégiaque

Eugène Ysaÿe was een Belgische vioolvirtuoos die de wereld veroverde met zijn vioolspel en met zijn indrukwekkende composities voor viool. Zijn Brusselse vioolklas, die eerder in handen was van topviolisten als Henryk Wieniawski en Henri Vieuxtemps, was wereldberoemd. Het idee om, net als Johann Sebastian Bach, zes sonates voor solo viool te schrijven ontstond tijdens een uitvoering van een van Bachs sonates gespeeld door een leerling van Ysaÿe: de Hongaarse violist Joseph Szigeti. Ysaÿe heeft zijn extreem virtuoze en inventieve solosonates opgedragen aan zes jonge, getalenteerde musici van de generatie na hem, onder wie ook Szigeti. Een ander favoriet showstuk voor viool, dat iets toegankelijker is dan de solosonates, is Poème élégiaque. Ysaÿe voltooide de eerste versie voor viool en piano in 1893, later maakte hij nog een versie voor viool en orkest. Zijn leerling Mathieu Crickboom speelde de wereldpremière in Brussel op 21 februari 1894.

Brahms: Hongaarse dansen

Júlia Pusker wilde aan haar recital ook graag nog wat Hongaars-getinte muziek toevoegen, ter ere van haar vaderland. Daarbij dacht ze meteen aan de Hongaarse dansen van Johannes Brahms. De eerste ideeën voor deze meeslepende muziek ontwikkelde Brahms tijdens zijn tournee in 1853 met de Hongaarse violist Eduard Reményi. Hij zou in totaal eenentwintig Hongaarse dansen schrijven voor piano solo, bijna allemaal gebaseerd op bestaande Hongaarse melodieën. Later maakte Brahms ook een versie voor twee piano’s en hij arrangeerde de dansen ook voor symfonieorkest. Pusker selecteerde twee   arrangementen van de Hongaarse dansen nummer 11 en 17 voor viool en piano van twee verschillende vioolvirtuozen: de Hongaar Joseph Joachim (1831-1907) – voor wie Brahms zijn Vioolconcert schreef – en de Oostenrijker Fritz Kreisler (1875-1962).

Bizet/Hubay: Carmen – Fantaisie brillante

Als uitsmijter speelt Júlia Pusker de mooiste fragmenten uit Bizets opera Carmen in een overtuigende bewerking voor viool en piano van de eminente Hongaarse violist en pedagoog Jenő Hubay (1858-1937). Hubay droeg zijn Carmen – Fantaisie brillante op aan de Belgische vioolgrootheid Henri Vieuxtemps. Naast het aangrijpende noodlotthema van Carmen, de aantrekkelijke Habanera en het stoere Toreador-thema bevat Hubays uitdagende arrangement ook enkele citaten uit composities van Vieuxtemps.