Solofluitist van het Concertgebouworkest Emily Beynon staat niet graag in het middelpunt van de belangstelling. Voor haar portretconcert koos ze daarom de Tsjechische beeldend kunstenaar Alfons Mucha als centrale figuur.

Weinig mensen zullen zijn naam kennen, maar zijn werk is in ons collectieve geheugen gegrift. Je hoeft er maar naar te kijken en je bent in het Parijse fin de siècle. Het programma dat Emily samenstelde heeft hetzelfde effect: de luisteraar reist een eeuw terug in de tijd en pendelt heen en weer tussen Praag en Parijs. Emily belooft dat er ook een visuele component aan het concert zal zitten…

De jonge Roemeen George ­Enescu kwam in 1895 naar Parijs om compositie te studeren bij Jules Massenet en Gabriel Fauré. Een jaar eerder beleefde Alfons Mucha zijn grote doorbraak met een poster voor een toneelstuk van Sarah Bernhardt. Zijn affiches waren zo populair dat ze van de muur gerukt werden. Zijn kunst werd op ansichtkaarten gedrukt en zijn decoratieve panelen sierden menig interieur. Op het hoogtepunt van Mucha’s faam was Enescu veelvuldig te horen in Parijs.

Hij had zijn eigen Quatuor Enescu en was een graag geziene gast in de salons. Fauré vroeg hem zitting te nemen in de jury van het Parijse Conservatorium. In 1904 schreef hij Cantabile et Presto voor het fluitconcours, in de sierlijk krullende melodieën hoor je de echo van de uitbundige art-nouveau-stijl van Mucha. Een eeuw na Enescu trok ook Emily Beynon naar Parijs om haar fluitstudie voort te zetten. Aan de muur van haar studentenkamer hingen posters van Mucha’s werk.

Janáček: Sonate

Toen de fluitiste zich verder verdiepte in Mucha, ontdekte ze dat hij in Brno met Leoš Janáček op dezelfde school zat. In 1872 kreeg Mucha een beurs als zanger om naar het gymnasium in Brno te gaan, waar de achttienjarige Janáček assistent-koordirigent was.

‘De kunstenaar die ik zo bewonder was vanaf zijn jeugd bevriend met mijn favoriete componist!’ Emily maakte voor het eerst kennis met Janáčeks muziek in de orkestbak van de opera (tijdens haar eerste baan bij de Glyndebourne Touring Opera). ‘Jenůfa was mijn allereerste opera. Janáček schreef in een taal die ik helemaal niet kende. Ik vond het geweldig en ben daarna al zijn opera’s gaan luisteren. Net als Mucha heeft Janáček een volkomen eigen taal. Hij schreef weinig voor fluit, maar waarom zou ik de vioolsonate niet kunnen spelen?

Het fluitrepertoire is beperkt, dus van jongs af aan ben ik gewend om stukken te bewerken. Soms verandert het karakter totaal, ik vind dat fascinerend. Ik hou van vertalen, van papier naar klank. Sinds een paar jaar heb ik schilderles. Je leert kijken, observeren en dan vertalen naar je eigen taal. Zo kijk ik ook naar een partituur, wat zie ik er in en hoe ga ik dat verklanken.’

Fauré: Tweede cellosonate

Fauré-biograaf Jessica Duchen vergeleek diens kunst om sierlijk stemmen te verweven met Mucha’s voorliefde voor sierlijk welvende lijnen. Het kan geen toeval zijn dat Mucha in 1913 de poster voor de première van Fauré’s opera Pénélope ontwierp. Terwijl Mucha in 1921 triomfen vierde in Amerika, componeerde Fauré aan het eind van zijn leven een prachtige klaagzang die hij verwerkte in zijn Tweede cellosonate. Ondanks zijn broze gezondheid en ernstige gehoorproblemen werd het een jeugdig werk dat zijn luisteraars in betovering achterliet. ‘Celliste Honorine Schaeffer koos deze sonate. Fauré past natuurlijk perfect in deze periode.’

Mucha: Naše cesta

‘Een bevriende musicoloog zag een tentoonstelling over Alfons Mucha in Liverpool en hoorde daar muziek voor fluit en ­piano van Mucha’s tweede schoondochter, de van oorsprong Schotse componiste Geraldine Mucha-­Thomson. Ik was meteen geïnteresseerd, want Geraldine studeerde net als ik aan de Royal Academy of Music. Ze had les van Arnold Bax en William Alwyn, componisten die mij na aan het hart liggen.’ Emily kreeg van de Mucha Foundation een kopie van de handgeschreven partituur. ‘De muziek is heel Brits, met pastorale elementen, soms dromerig. Ik interpreteer de titel – ‘Onze weg’ – als een letterlijke reis door een landschap, waarbij je af en toe een dorpje aandoet als de muziek kleurrijk en dansant wordt, met een Bartók-achtig ritme in vijfachtstenmaat.’

Claude Debussy’s meesterwerk – daterend uit de periode dat Mucha in Parijs woonde en werkte – stond ruim 250 keer op de lessenaars van het Concertgebouw­orkest. ‘Met deze muziek leef ik al 35 jaar samen. Er bestaan meerdere bewerkingen voor fluit en piano, maar daarin is de fluitpartij wezenlijk anders dan de orkestpartij. In mijn lessen wil ik deze versies liever niet gebruiken, dan krijg je een verkeerde indruk van de muziek. Dus besloot ik zelf een nieuwe versie te maken. Een voormalig leerling hoorde mij deze versie spelen en vroeg of ik niet geïnteresseerd was om dit uit te geven in het Debussy-jaar 2018. Ik heb een prachtige facsimile-uitgave van het manuscript aangeschaft en heb het origineel van de componist zo trouw mogelijk gevolgd. Daarnaast heb ik de quatre-mains-versie van Maurice Ravel geraadpleegd. Als de fluit melodieën van andere blaasinstrumenten speelt, heb ik dat er in de bladmuziek bij gezet. Zo leer je de klankwereld van andere instrumenten kennen.’

Geraldine Mucha was de tweede echtgenote van de Tsjechische journalist Jiří Mucha, zoon van Alfons. Zijn eerste vrouw, ­Vítezslava Kaprálová, die al na zes maanden huwelijk overleed, was ook componiste, zij had les bij Martinů. ‘In mijn conservatoriumtijd speelde ik de ‘eerste fluitsonate’ van Martinů, zo stond het op de uitgave’, vertelt Beynon. ‘Ik dacht, als er een eerste is, zal er toch ook een tweede zijn? Je had toen nog geen internet en Tsjechië lag nog achter het IJzeren Gordijn. Via telefonisch en schriftelijk contact met fluitisten en bibliotheken in Praag ging ik op zoek naar de tweede. Maar de tweede sonate bestaat helemaal niet! In eerste instantie wilde ik Martinů’s waanzinnig mooie fluitsonate op het programma zetten, maar dit trio is even mooi, en gezelliger natuurlijk.’