Serge Rachmaninoff begon in 1906 in Dresden aan zijn Eerste sonate in d klein en voltooide het werk in 1907, na aanpassingen naar aanleiding van commentaar van Nikolaj Medtner en Konstantin Igoemnov. Oorspronkelijk was het de bedoeling programmamuziek naar Goethes toneelstuk Faust te schrijven, maar Rachmaninoff liet dat idee al aan het begin van het componeren varen. Toch zouden volgens sommigen de drie sonatedelen met respectievelijk Faust, Gretchen en Mefisto in verband kunnen worden gebracht. Konstantin Igoemnov verzorgde de première van het werk in Moskou op 17 oktober 1908. De Eerste sonate kreeg een lauwe ontvangst en is tot op de dag van vandaag een van de minder bekende werken van Rachmaninoff gebleven.

De structuur heeft Rachmaninoff gestoeld op de sonate uit de Klassieke Periode: twee snelle hoekdelen met in het midden een langzaam, gevoeliger tweede deel. Het eerste deel, Allegro moderato, presenteert het grootste deel van het thematische materiaal en de motieven die in de rest van de sonate worden gebruikt. Een steeds terugkerend gegeven is een zachte, vragende kwint, beantwoord door een korte en duidelijke tonale afsluiting in plechtige akkoorden. Dit verdichte thematische materiaal zou de verwarde toestand van Fausts geest weergeven. Het Lento wordt gekenmerkt door lange melodische lijnen en verschillende overlappende stemmen, die samen uitmonden in een gedetailleerde climax, waarna het deel teder eindigt zoals het begonnen is. Het wilde laatste deel, Allegro molto, bevat weinig thematisch materiaal, maar lijkt meer het karakter en de klankrijkdom van de piano te willen uitdragen. Het is een tour de force, typisch voor Rachmaninoff, met een enorme climax en zware, volle akkoorden.

Franz Liszt lapte harmonische regels aan zijn laars, gaf oude vormen een nieuwe inhoud en ontwierp een totaal eigen muzikale verteltrant. Daarnaast was hij, als volbloed romanticus, een man van extreme tegenstellingen. Zijn frivole levenswandel verruilde hij later voor het priesterschap, de notenlawines van zijn piano-oeuvre maakten plaats voor een uiterst sobere, kale schrijfwijze en naast de onmiskenbare vitaliteit van zijn werk staat een diepe fascinatie voor de dood.

Liszts vernieuwingen worden in zijn pianocomposities vaak overschaduwd door extreme virtuositeit; in de Sonate in b klein liggen ze aan de oppervlakte. Pianistisch trapezewerk ontbreekt geenszins, maar staat in dienst van de wonderlijke (en soms ronduit bizarre) boodschap die het stuk lijkt uit te dragen; het is muziek die duidelijk getuigt van Liszts hang naar het spirituele en zelfs demonische.

Na het onbestemde, desoriënterende beginmotief volgen snel achtereen drie thema’s: een luid motto in octaven, een hamerend patroon in de bas en een gepassioneerd ‘gezang’ van herhaalde majeur-akkoorden. Uit dit beperkte materiaal ontkiemt de hele sonate. De voortdurende variatie en omvorming waaraan Liszt het onderwerpt heeft het effect van organische groei; heel wat anders dan de doortimmerde constructie van de klassieke sonate, waarvan hij overigens wel de afwisseling tussen snelle en langzame gedeelten respecteert.

Dat die thema’s tegen het slot gecombineerd worden in een loeistrakke fuga is een bewijs van compositorisch meesterschap, al dachten tijdgenoten daar anders over. Johannes Brahms viel in slaap toen Liszt het werk ten doop hield en de criticus Eduard Hanslick schreef: ‘Wie dit mooi vindt is redde­loos verloren.’ Robert Schumann, aan wie Liszt de sonate opdroeg, was al te ziek om er kennis van te nemen, waarop diens echtgenote Clara de gift met opgetrokken neus accepteerde. ‘Ik moet hem dankbaar zijn,’ verzuchtte ze, ‘maar het is echt té lelijk.’