Poppen spelen Bartóks Wonderbaarlijke mandarijn

Foto’s: Eduardus Lee | Klik op de foto’s voor een grotere versie.

De vloer van Duda Paiva’s studio ligt bezaaid met levensgrote poppen en allerlei lichaamsdelen. De in Brazilië geboren danser en choreograaf Duda Paiva noemt ze liever sculpturen. Hij maakt ze van schuimrubber, met een gewone huis-, tuin- en keukenschaar. Dagenlang is hij aan het knippen, met grote precisie, want de juiste gezichtsuitdrukking luistert nauw.

Dat poppenspeler een vak apart is, wordt duidelijk wanneer Duda zijn hand in een pop steekt en die tot leven brengt. ‘Kijk, wanneer ik het hoofd iets scheef houd en de mond samentrek, kijkt hij verontwaardigd, maar duw ik zijn hals en ogen iets naar voren, dan weer nieuwsgierig.’

Wanneer Duda een pop in de vorm van een oude man met een riem vastklikt rond zijn middel lijkt het alsof twee mensen één worden. ‘Schuimrubber is heel flexibel en organisch, dat maakt het voor mij mogelijk mijn emoties te projecteren via de pop.’

De meeste poppen worden uit een stuk foam geknipt met een schaar en dan geverfd. Sommige poppen hebben losse onderdelen als armen en benen die met klittenband of magneten aan de romp bevestigd worden.

Duda Paiva en de cast van De wonderbaarlijke mandarijn: v.l.n.r. de mandarijn, zwerver (met hoed), Duda Paiva, verlegen man en Mimi.

Beklemmende sfeer

Duda leerde het poppenspel bij de Israëlische Gertude Theatre Company, sindsdien combineert hij het met zijn professionele danscarrière. Ruim vijftien jaar geleden richtte hij de Duda Paiva Company op in Amsterdam, een gezelschap van makers en spelers. Ze toeren de hele wereld over en maakten producties met onder meer het Nederlands Blazers Ensemble en Holland Opera.

Met het Concertgebouworkest werkte Duda nog niet eerder samen, ook kende hij De wonderbaarlijke mandarijn niet. ‘Ik was totaal in shock toen ik de muziek voor het eerst hoorde. De beklemmende sfeer en de complexe ritmiek maken het stuk zo intens, ik wist niet meteen hoe ik dat naar de poppen moest vertalen.’ Het verhaal van toneelschrijver Menyhért Lengyel hielp daarbij. ‘Ik realiseerde me dat ik me aan de verhaallijn moest houden en heb daar mijn choreografie en karakters op aangepast.’

Onderdrukking

Duda kijkt uit naar de samenwerking met het Concertgebouworkest. ‘Het lijkt me geweldig om deze opzwepende muziek live uitgevoerd te horen, tegelijkertijd vind ik het een uitdaging om iets neer te zetten met zo’n groot apparaat. Ik werk heel visueel en met de beperkte repetitietijd die we hebben moet je keuzes maken. Ik wil zoveel mogelijk interactie zoeken met het orkest, ik ben benieuwd hoe ze daarop reageren.’

‘Ik wil zoveel mogelijk interactie zoeken met het orkest’

Zelf speelt Duda niet mee in de voorstelling; drie van zijn dansers vertolken de karakters van de drie dieven, haastige vreemdelingen en Mimi – zo heet de vrouw in Lengyels oorspronkelijke toneeltekst. ‘Mimi speelt de centrale rol in dit verhaal, aangezien ze zowel slachtoffer als dader is. Haar personage vertegenwoordigt gevoelens als wanhoop, lust en wreedheid. Ze is een aantrekkelijke jonge vrouw die fungeert als lokaas, ze gebruikt haar schoonheid om potentiële slachtoffers naar binnen te lokken met als doel ze te beroven. De Chinese mandarijn is een van hen, zijn liefde en toewijding doen Mimi bezwijken, maar wanneer ze zijn liefde beantwoordt, wordt dat de mandarijn uiteindelijk fataal.’

Van alle poppen is de mandarijn duidelijk de grootste: ‘Daar heb ik bewust voor gekozen, ik wilde tegenwicht bieden aan het cliché dat Aziaten altijd klein zijn, en aan het feit dat ze vaak worden onderdrukt. In dit verhaal is het overduidelijk dat de mandarijn wordt gediscrimineerd. Helaas is dit the­ma nog altijd actueel, racisme is overal en we vermoorden elkaar nog steeds om etnische redenen.’

De mandarijn is niet alleen door zijn lengte indrukwekkend, zijn ogen priemen dwars door je heen. De ogen van alle poppen zijn gemaakt van marmeren knikkers. Dat marmer geeft zo’n intense blik dat hij zelfs de mensen op de achterste rij van de Grote Zaal schrik aanjaagt.

Mimi heeft ook een rol zonder bespeler. In haar handen zijn magneten verwerkt waardoor ze kan hangen in een rek. Zo kan ze fungeren als lokaas.

Interactie

Al sinds zijn kindertijd voelt Duda zich op zijn gemak op een podium met poppen. Tussen zijn eerste en zeventiende jaar onderging hij talloze oogoperaties, hij was zelfs een paar jaar blind. ‘Ik kon alleen naar buiten onder begeleiding, meestal van mijn broer. Het is wellicht een van de redenen dat ik mij zekerder voel met iemand in de nabijheid, desnoods een pop.’

De acteurs en dansers van zijn Company heeft hij allemaal zelf opgeleid. ‘Voor de meesten is het eerst even wennen om niet op de voorgrond te staan. Je moet jezelf kunnen wegcijferen, het draait om de poppen, om de interactie, via lichaam, stem of mimiek. Het gebeurt ook vaak dat we een pop aan een lichaam vastbinden, dat noemen we ook wel een hybride pop, waardoor het één personage lijkt. Je moet dus goed kunnen schakelen.’

‘Het is een lang proces om het te leren, het allermooiste is als twee lichamen één geest worden, dan is mijn missie geslaagd.’


Als poppenspeler sta je vaak lang in de meest rare posities. Via pilates en stretch­oefeningen traint Duda Paiva zijn dansers om langdurig probleemloos een houding vol te houden.

Na gebruik droogt Duda de poppen met een föhn zodat ze langer houdbaar blijven. Wanneer al het vocht is verdwenen worden ze vacuüm gezogen en bewaard in koffers voor transport of opslag.