Muziek is grenzeloos. Al eeuwen kijken muzikanten vol verwondering over landsgrenzen heen. Om zich te laten inspireren door landschappen en culturen, om van elkaars muziek te leren, ervaringen te delen. Ook in de wereld van de klassieke muziek. Weidse wouden en woestijnen, boerendansen uit Oost-­Europa, hypnotiserende melodieën uit Azië, opzwepende ritmes uit Afrika en Latijns-Amerika, je hoort ze vanavond allemaal terug bij componisten van vroeger én nu.

Het Koninklijk Concertgebouworkest speelt een bonte set van bekende en onbekende stukken uit allerlei landen, met dans als rode draad. Want componisten hebben het publiek altijd al laten dansen. Beethoven was een dj.

Bernstein: Ouverture uit ‘Candide’

De Amerikaan Leonard Bernstein gooide alle mogelijke stijlen in zijn muzikale gehaktmolen. Jazz, latin, klezmer, hij vermengde ze moeiteloos tot een opwindende eigen stijl. Zijn grootste hit was de ­musical West Side Story. Ook zijn muziek voor de ‘komische operette’ Candide werd (na de geflopte première) al snel populair. In de brutale Ouverture mixt Bernstein operamuziek à la Rossini met lekker bonkige fanfare, schots-en-­scheve ritmes en een elegante romantische zwijmelmelodie. 

Dvořák: ‘Uit de Nieuwe Wereld’

Antonín Dvořák uit Bohemen (nu Tsjechië) werd naar de Verenigde Staten gehaald om de componisten uit dat land te leren hoe je écht Amerikaanse muziek schrijft. Hij componeerde er zelf zijn Negende symfonie, waarin je niet alleen landschappen en muziek van Amerika terughoort, maar ook heimwee naar zijn vaderland. Het epische slotdeel is een symfonietje op zich, misschien wel een reis ‘uit de Nieuwe Wereld’ (Amerika) terug naar de oude ­(Europa). Componisten van film­muziek, zoals John Williams, hebben goed geluisterd naar Dvořák. Dat begin – is dat… Jaws ?

Grieg: Peer Gynt

Edvard Grieg liet zich inspireren door de eeuwenoude cultuur van zijn eigen land, Noorwegen. Zijn vriend, de toneelschrijver Hendrik Ibsen, had in een bergdorp geluisterd naar oude verhalen over de fantast Peer Gynt, en ze verwerkt tot een toneelstuk waarin fantasie en werkelijkheid door elkaar heen lopen. De muziek die Grieg erbij maakte sloeg in als een bom, en niet alleen in Noorwegen. ‘Morgenstemming’ en de trollendans ‘In de hal van de Bergkoning’ herken je vast – ze zijn in honderden reclamespotjes en films gebruikt.

Fadael: Nachtgezang

Even rustig aan met Karmit ­Fadael. De Nederlands-­Israëlische werd geboren in Duitsland en groeide op in Friesland. Ze begon als scholier muziek te componeren en studeerde aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Het sfeervolle Nachtgezang schreef ze in opdracht van het Radio Filharmonisch Orkest, de première werd live uitgezonden in het televisieprogramma Podium Witteman. Het is geïnspireerd door de invoering van de avondklok in coronatijd. Plotseling waren de avonden vreemd stil. Het leek of de tijd stilstond en de wereld stopte met draaien…

Chalhoub: Scherzo

... en de wereld draait weer! Mensen waaien voortdurend van de ene plek naar de andere. Claude Chalhoub bijvoorbeeld: hij studeerde viool en compositie in zijn geboorteland Libanon en in Londen. Van 1999 tot 2002 was hij in Spanje concertmeester van het multiculturele West-Eastern Divan Orchestra. Westerse klassieke muziek, Arabische improvisatie, akoestische instrumenten en elektronica lopen in zijn werk door elkaar. Een Scherzo is in de klassieke muziek een luchtig, ritmisch en soms ook grappig muziekstuk.

Tsjaikovski: Arabische dans

In Pjotr Tsjaikovski’s beroemde ballet De notenkraker reist kleine Clara naar Snoepgoedland. Daar beelden dansers uit de hele wereld allerlei lekkernijen uit, zoals chocola uit Spanje, thee uit China en zuurstokken uit Rusland. Het rustpunt is de dans over Arabische koffie. Miljoenen mensen zien bij deze muziek iets heel anders voor zich: dansende vissen in een mysterieuze onderwaterwereld. Dat komt door de Disney-film Fantasia, die in 1940 de wereld veroverde.

Falla: Rituele vuurdans

In het ballet El amor brujo (‘De behekste liefde’) van de Spaanse componist Manuel de Falla wordt een jonge vrouw gestalkt door het spook van haar overleden minnaar. Ze probeert van alles om van hem af te komen, zoals bezweringen en gezangen en deze Rituele vuurdans. Gepassioneerde dansmuziek waarin je goed hoort hoezeer Spaanse muziek beïnvloed is door Arabische. 

Ravel: La valse

Ook Maurice Ravel, van Frans-Baskische afkomst, keek graag over de grens. Spaanse en Oost-Aziatische klanken alom in zijn kleurrijke muziek, maar voor La valse (‘De wals’) richtte hij zijn blik op Wenen, de hoofdstad van het uiteengevallen keizerrijk Oostenrijk-Hongarije en ooit hét centrum van de muziek. De laatste grote mode daar was de wals geweest. La valse is een nostalgische ode aan de Weense wals, en tegelijkertijd een treurzang, omdat de rauwe Eerste Wereldoorlog die sprookjes­wereld voorgoed had vernietigd. Daarvoor lijkt de orkestmagiër Ravel allerlei elektronische technieken te gebruiken die in 1919 nog lang niet bestonden.

Moesorgski: De grote poort van Kiev

Ravel orkestreerde ook het inventieve Schilderijen van een tentoonstelling, dat Modest Moesorgski voor piano had geschreven. De Russische componist was geïnspireerd door schilderijen en tekeningen van zijn vriend Viktor Hartmann. Daarop staan vreemde figuren als een gnoom, een heks in een hut op kippenpoten en kuikentjes die dansen in hun eieren. Het laatste deel van de cyclus is gebaseerd op Hartmanns ontwerp voor een nieuwe poort van Kiev – de oude was eeuwen geleden al verwoest. Hartmanns ‘Heldenpoort’ heeft het nooit gehaald: het bouwwerk zou onmiddellijk in elkaar zakken. Maar ­Moesorgski’s krachtige muziek blijft altijd overeind!