Het gitaarrepertoire uit de tweede helft van de achttiende en een groot deel van de negentiende eeuw behoort bepaald niet tot het gekende standaardrepertoire. Toch was het er wel degelijk. De ­klassieke ­gitaar was in opkomst en diverse gitaristen/componisten zoals Joseph Küffner, Ferdinand Carulli, Mauro Giuliani, Anton Diabelli en Fernando S­or zorgden voor een enorme hausse aan muziek voor studenten en het concertpodium. Daarbij schreven ze allemaal soms ook substantiële stukken voor twee gitaren. Vooral Fernando S­or had een zekere reputatie en schreef met een Fantaisie en L’Encouragement twee bekende concertstukken voor twee. De Spaanse virtuoos werd in zijn tijd liefkozend de ‘Beethoven van de gitaar’ genoemd; een eretitel die enigszins verhult dat de gitaarmuziek uit die tijd kwalitatief toch echt in de schaduw stond van het werk van componisten als Haydn, Mozart en Schubert. ‘Als ik de keuze heb tussen de muziek van Schubert en die van S­or, ga ik zonder twijfel voor Schubert’, zegt Edin Karamazov beslist. ‘Het is gewoon betere muziek.’

Transcripties van Weense klassiekers

Het is precies die keuze die de Kroatische gitarist samen met zijn goede vriend en duopartner Pavel Steidl maakte: ze spelen transcripties van werken van Haydn, Mozart en Schubert.

‘De muziek speelt met ons en niet andersom. Alleen daardoor kunnen we een melodielijn op de gitaar als een blaasinstrument of zangstem laten klinken’

Karamazov: ‘De meeste gitaristen/componisten uit die tijd gingen zelf ook te rade bij Haydn en Mozart en maakten van hun werk vele transcripties voor één of twee gitaren. Daarom vroeg ik mij af waarom ik zelf niet een paar van de beste sonates en fantasieën zou bewerken.’

Dat Karamazov daarbij koos voor twee gitaren vindt hij logisch. ‘Twee gitaren bieden meer mogelijkheden en meer instrumentale kleurvariëteit dan één gitaar. De stukken op het programma zijn zo rijk dat er toch veel verloren gaat als je ze voor één gitaar transcribeert. Het is verder een kwestie van orkestraal denken. Dat deden Haydn, Mozart en Schubert tenslotte ook. Mozarts sonates en fantasieën zijn soms halve instrumentale opera’s. Door te suggereren krijg je die instrumentale kleuren. Muziek is een kunst van verbeelding. De muziek speelt met ons en niet andersom. Alleen daardoor kunnen we een melodielijn op de gitaar als een blaasinstrument of een zangstem laten klinken en een begeleiding als een groep strijkers. Hoe je de stemmen uiteindelijk verdeelt in een bewerking is een kwestie van keuzes maken.’ 

Haydn en Mozart

Karamazov selecteerde voor dit concert een wat latere pianosonate van Joseph Haydn en een sonate van Wolfgang Amadeus Mozart uit zijn rijpe Weense tijd. Dit om de kwaliteit van de muziek te onderstrepen. De Pianosonate in Es groot, Hob. XVI: 49 markeert Haydns late rijpe stijl. Hij voltooide het eerste en derde deel in 1789 en dateerde de autograaf op 1 juni 1790, de dag dat hij het langzame middendeel voltooide. Haydn droeg het werk op aan Maria Anna von Genzinger, een bevriende amateurmusicus. Zij schreef de componist dat ze de sonate ‘erg mooi’ vond, maar vroeg wel of hij het midden­gedeelte van het Adagio kon vereenvoudigen omdat de linkerhand daar de rechterhand moet kru­isen. Of Haydn daar ooit gehoor aan heeft gegeven is niet bekend.

‘Bij een bewerking voor twee gitaren speelt zo’n probleem geen enkele rol’, zegt Karamazov. ‘Het is gewoon een kwestie van het materiaal zo adequaat mogelijk verdelen.’

Ook bij Mozarts Sonate in c klein, KV 457 is dat het geval. Mozart publiceerde dit pianowerk in 1785 gelijk met zijn Fantasia in c klein, KV 475; het was de enige sonate die hij samen met een andersoortig werk uitbracht. Dat had ongetwijfeld geen andere dan commerciële redenen, want de werken zijn nooit bedoeld om samen uit te voeren. Mozart zelf speelde de fantasie in zes contrasterende secties ook zelden in combinatie met de sonate. De grootste uitdaging voor een transcriptie voor twee gitaren is wederom de stemverdeling en de soms razendsnelle tocht door vele verschillende toonsoorten, wat zeker op historische gitaren wel eens een uitdaging is.

Schubert

Wat dat aangaat is Franz Schuberts Sonate in a klein, D 821, de ‘Arpeggione’, een heel ander verhaal. Dit was al een werk voor een solo-instrument en een begeleidende piano. ‘Ik heb aan de arpeg­gionepartij niets hoeven arrangeren’, zegt Karamazov. ‘Alles paste. Ik heb alleen de pianopartij aan moeten passen.’

Nu is dat niet zo gek want de arpeggione was in feite niets anders dan een gestreken gitaar, zelfs in dezelfde stemming. De sonate werd in 1824 waarschijnlijk besteld door Schuberts vriend Vincenz Schuster. Deze gitarist had een jaar eerder de arpeggione uitgevonden en gold als een van de weinige echte virtuozen op het instrument. ‘Hoewel het ongetwijfeld een vriendendienst was, moet Schubert werkelijk geïnspireerd zijn geweest door het instrument’, aldus Karamazov. ‘Hij was goed bekend met de gitaar. Hij bespeelde het instrument zelf, en ook zijn vader speelde gitaar. Hij heeft er echt wat moois van gemaakt. Hij gebruikte elementen van de Weense koffiehuiscultuur, de volksmuziek, de Hongaarse csárdás en meer om er een substantieel stuk muziek in drie delen van te maken. Het is een werk dat een goede indruk geeft van hoe het zou zijn geweest als Schubert werkelijk voor de gitaar geschreven had.’

Mertz

Naast de bewerkingen van Haydn, Mozart en Schubert zetten Edin Karamazov en Pavel Steidl toch twee stukken op hun programma die in de Romantiek origineel voor twee gitaren werden gecomponeerd. Deze twee ‘treurliederen’ zijn van de hand van Johann Kaspar Mertz en werden pas in 1985 voor het eerst uitgegeven. Deze Oostenrijkse gitaarvirtuoos toerde in Rusland, Polen en Duitsland en was van circa 1840 tot aan zijn dood gevestigd in Wenen. Voor zijn eigen composities liet Mertz zich eerder inspireren door het belcanto van Rossini en de pianomuziek van Chopin, Mendelssohn, Schumann en Liszt dan door de Weens-Klassieke stijl van Haydn en Mozart.