Soms diept een voortvarend musicus vergeten repertoire op dat onweerstaanbaar blijkt – soms zelfs zó overrompelend dat je je bijna beteuterd afvraagt: waarom is dit ons tot nu toe ontgaan? Gitariste Berta Rojas concerteert sinds 2022 met werken waar menige hardcore gitaarliefhebber nog nooit van heeft gehoord: gerechtigheid voor Ida Presti en María Luisa Anido, twee grootmeesters die blijvende weerklank hadden gekregen als het muziekleven niet altijd zo man-gericht was geweest. En voor Agustín Barrios Mangoré, wiens relatieve onbekendheid in Europa botst met de enorme reputatie die hij in ­Latijns-Amerika verwierf. Toegegeven, de speelcultuur van de gitaar ontwikkelde zich grotendeels buiten de concertzaal en de muziek die ervoor en erop gemaakt werd vond haar weg zelden naar uitgeverijen. Maar wanneer je de geraffineerde composities op dit recital hoort kun je enkel concluderen dat een inhaalslag hoognodig was.

Presti en Duarte

De Frans-Italiaanse Ida Presti maakte in de jaren 1940 een komeetachtige carrière die helaas even snel uitdoofde door haar plotselinge dood op 42-jarige leeftijd. De slaapliedjes die haar vader naast haar bed op zijn gitaar speelde legden de basis. Haar eerste optreden gaf ze op haar achtste en twee jaar later gold ze in Parijs als een jong podium­fenomeen dat zelfs met Mozart werd vergeleken. Als tiener trok ze niet alleen een groot publiek, maar maakte ze tevens – toen nog iets uitzonderlijks – plaatopnamen, voor His Master’s Voice. De Tweede Wereldoorlog interrumpeerde haar concertactiviteiten, maar in 1948 gaf ze de spraakmakende Franse ­première van Joaquín Rodrigo’s iconische Concierto de Aranjuez. Kort daarop brak ze internationaal door en vormde ze een ­gitaarduo met haar echtgenoot ­Alexandre Lagoya. Samen gaven zij in Europa en Amerika ruim 2000 concerten, tot een longtumor haar fataal werd.

Tussen de concerten door componeerde Presti een aantal uiterst trefzekere gitaarstukken die ze evenwel nooit liet uitgeven en pas na haar dood werden gepubliceerd. Daartoe behoort het evocatieve en melancholieke Segovia, een eerbetoon aan gitaarpionier Andrés Segovia (1893-1987), die een groot bewonderaar van Presti was – en mogelijk is het ook een impressie van de gelijknamige historische Spaanse stad. Dit is muziek die alleen geschreven kan zijn door iemand die zo’n beetje met de gitaar vergroeid is. Hier benutte Presti volop de enorme reikwijdte van haar linkerhand, waarmee ze een bijzondere harmonische rijkdom kon realiseren. De Engelse componist en gitaarpedagoog John Duarte, die met Presti bevriend was, noemde haar dan ook ‘de grootste gitarist van de twintigste eeuw’, vanwege haar even feilloze als expressieve spel. Met Idylle pour Ida bracht Duarte haar in 1982 een postume hommage.

Anido en Assad

Het Braziliaanse fenomeen Sérgio Assad is vooral bekend van het gitaarduo dat hij met zijn broer Odair vormt. Zijn knisperende, sterk door volksdansritmes gedreven compositie Anido’s Portrait werd in 2022 onderscheiden met een Latin Grammy Award, en ook dit is weer een eerbetoon van de ene gitaarcoryfee aan de andere. María Luisa Anido maakte halverwege de vorige eeuw furore in haar thuisland Argentinië en in Spanje – twee landen met een immense gitaarcultuur en dus forse concurrentie. Anders dan Ida Presti beschikte Anido over de nodige tijd om haar carrière uit te bouwen; haar podiumloopbaan omvatte ruim veertig jaar. Tevens profileerde zij zich sterker als componist, waarmee ze naar eigen zeggen ‘het diepste van de mense­lijke ziel’ kon blootleggen. De Spaanse gitarist Miguel Llobet, haar mentor en latere duopartner, werd een enthousiast pleitbezorger van haar composities. Daartoe behoren de Preludios nostálgicos (gecomponeerd in Spanje en doortrokken van heimwee) en El misachico, waarvan de titel verwijst naar een provinciale religieuze processie. Uiteindelijk bewaakte Argentinië Anido’s postume reputatie beter dan Europa.

Barrios Mangoré

De Paraguayaan Agustín Barrios Mangoré laafde zich aan authentieke Latijns-­Amerikaanse volksmuziek en bereisde verre uithoeken om inspiratie op te doen. Met zijn flamboyante concertoptredens maakte hij ook naam in Europa, waar sommigen hem zelfs hoger aansloegen dan zijn illustere tijdgenoot Andrés Segovia. Maar bovenal werd hij een begrip in Zuid- en Midden-Amerika, waar hij nog steeds een legendarische status heeft – ook omdat zijn plotselinge dood in 1944 mogelijk te wijten was aan vergiftiging door een rivaal in de liefde. Barrios’ composities zijn een pakkende mix van Europese romantiek en volksmuziek uit diverse culturen.