Kritische noten kraken

Soms kun je de dingen maar beter niet recht voor z’n raap zeggen, juist als je het heel serieus meent. De kans dat je in de problemen komt of zelfs in levens­gevaar is niet denkbeeldig, denk maar aan Sjostakovitsj tijdens het Sovjet­regime. Wil je toch een kritische noot kraken? Satire blijkt dan vaak een oplossing te bieden. ‘Hoezo beledigend, het is maar een grapje…’

Een spotprent kan expliciet satirisch zijn, een film of een boek kunnen dat ook. De tekst en het beeld doen hun werk en de boodschap is duidelijk. Maar hoe zit het met muziek? Waarin uit zich in een compositie nu precies de satire? Vaak ligt het daar wat subtieler en zijn de klanken niet direct te herleiden tot de kritiek die de componist mogelijk voor ogen had.

Wie weet er bijvoorbeeld dat Haydn in zijn symfonie ‘met de paukenslag’ de spot dreef met de vele simpele volksmelodietjes van zijn tijd door na zo’n deuntje opeens een donderend for­tissimo-akkoord op te voeren? En neem de Boléro van Ravel, bekend als een van zijn meesterstukken maar door hemzelf als muzikaal inhoudsloos gekenmerkt. Als dat niet cynisch is…

Onder leiding van Christian Măcelaru spelen we op 18 en 19 oktober een programma waarin voor de goede verstaander veel satire te herkennen valt. In de suite uit de opera De neus van Sjostakovitsj staat de loslopende neus voor het plaatsen van vraagtekens bij het idee dat ieder individu een vaste plaats had in de hiërarchie van de communistische Sovjet-Unie.

In Die Sieben Todsünden van Kurt Weill wordt de bourgeoisie op de hak genomen met grimmige teksten en koddige melodietjes. Lamentation on the Disasters of War van de hedendaagse ­componist Karim Al-Zand, een Nederlandse première, gaat over de oorlog tussen Napoleon Bonaparte en de Spaanse strijdkrachten – Al-Zand liet zich inspireren door een serie etsen van Goya. Is dit ook satire? Kun je eigenlijk wel de spot drijven met de oorlog? Daar zou ik nog wel eens een boom over op willen zetten met Al-Zand. Ik hoop dat hij komt.