Hahn: Douze rondels

Componist Reynaldo Hahn koesterde ‘een obsessie voor het versmelten van literatuur en muziek’. In meer dan één opzicht trouwens, want zo’n twee jaar zou hij de minnaar zijn geweest van de schrijver Marcel Proust, die anderhalf decennium later begon aan zijn beroemde romancyclus À la recherche du temps perdu. Beiden waren nog jonge twintigers. Over hun eerste ontmoeting schreef Proust hoe uit Hahns wat weemoedige en laatdunkende mond ‘een ritmische stroom vlood van de mooiste, droevigste en warmste stem die ooit heeft bestaan’. Hij bestempelde mon petit Reynaldo tot ‘geniaal muziek­instrument dat alle harten omarmt en alle ogen nat maakt door de huivering van bewondering die ver om zich heen grijpt en die ons doet beven, die ons een voor een doet buigen in een stille, plechtige golving van korenaren in de wind.’

Wat betreft literatuur liet Hahn zich onder meer inspireren door oude vormen. Dat geldt ook voor zijn twaalf rondels, waarvan vijf op het programma staan. Het rondeel kun je – met wat fantasie – zien als de voorloper van de popsong: een berijmd gedicht met drie refreinregels. Hahn koos er binnen zijn twaalfdelige cyclus acht van de negentiende-eeuwse dichter Théodore Faullin de Banville die hierin vooral zijn bewondering voor de natuur beschrijft. Hahn doet in de toonzettingen zijn bijnaam ‘Monsieur Mélodie’ alle eer aan.

Burleigh: Five Songs of Laurence Hope

De Afro-Amerikaanse componist Henry Thacker Burleigh staat in de klassieke ca­non Baerle Trio: Schubert, Fauré en Martinnon onder meer te boek als een inspiratiebron voor Dvořáks beroemde Negende symfonie ‘Uit de Nieuwe Wereld’. Om zijn muziekstudie te bekostigen en in zijn levensonderhoud te voorzien, maakte hij de gangen van het conservatorium in New York schoon, waar zijn zingen van slavenliederen de aandacht trok van directeur Antonín Dvořák. Hij gaf Burleigh een baan als bibliothecaris en kopiist. Dvořák hoorde hem uit over de slavenliederen. Hij vereeuwigde Burleighs hoge bariton in de althobo-­solo in het ‘Largo’ van zijn Negende symfonie.

Als componist verwierf Burleigh vooral bekendheid door het bewerken van spirituals. Tot zijn spijt sneeuwden zijn eigen liederen daardoor onder. Daartoe behoren onder meer de Five Songs of Laurence Hope. Laurence Hope was een mannelijk pseudoniem van de Britse dichter Adela Cory Nicolson (1865-1904), die vanaf haar zestiende opgroeide in India. Haar sensuele en exotische poëzie kon rond het begin van de twintigste eeuw op veel belangstelling rekenen. Burleigh kleedde de vijf gedichten aan met ‘frisse en geurige melodieën’, schreef een recensent van de Boston Transcript na de première in 1916. ‘De componist vertoont gevoeligheid, humor en verbeeldingskracht. En hij vermijdt de stroperige sentimentaliteit die een plaag is voor onze liedtraditie.’

Britten: Les illuminations

De Zwitserse sopraan ­Sophie Wyss was een muze uit Benjamin Brittens jonge jaren. Hoewel zijn liederencyclus Les illuminations nu vooral verbonden wordt met zijn levensgezel, tenor Peter Pears, stond in eerste instantie Wyss’ stem de componist voor de geest. De liederen zijn dus ook geschikt voor een sopraan.

Eind jaren dertig belandde Britten in een crisis waar het ging om het toonzetten van gedichten in zijn eigen taal. En dus wendde hij zich even tot het Frans (en Italiaans). De Britse dichter W.H. Auden maakte hem attent op de spookachtige poëzie van de Fransman Arthur Rimbaud (1854-1891). Britten was meteen gefascineerd. ‘Rimbauds korte leven als dichter was grillig en turbulent’, schreef de componist in 1940. ‘Hij was vaak dakloos, levend op de rand van de hongerdood, soms met zijn vriend Verlaine, soms in alle eenzaamheid en meestal in smerige wijken van Parijs, Brussel en Londen, maar desondanks bleef zijn jongensachtige inspiratie stralend en intens. Het woord illuminations verwijst in dat verband zowel naar een mystiek visioen als naar een afbeelding vol heldere kleuren.’

De gedichten die Britten koos, schreef Rimbaud grotendeels in Londen, waar een parade sauvage, een wilde optocht, doorheen trekt van mensen en beelden. En dat is wat Les illuminations oproept. Rimbauds poëzie en Brittens ­muziek zijn verzadigd van wat tenor Ian Bostridge ‘de woede van een jongeling’ noemt. De componist schreef de cyclus deels in een Amerikaanse commune, niet ver van New York. ‘Britten geeft zich over aan de wildheid en temt haar tegelijkertijd’, schrijft Bostridge. ‘Hij sluit niet voor niets af met het gedicht Départ, ‘vertrek’. Britten neemt afscheid van het bohémienbestaan en keert terug naar huis.’

Caribische folksongs

Caribische volksliederen vertellen vooral het verhaal van de afstammelingen van Afrikanen die – weggevoerd uit eigen land – tot slavenarbeid werden gedwongen op de plantages van de talrijke eilanden. Ze vertellen in hun eigen mengtaal over het dagelijks bestaan en de gemeenschap. De Cariben beschouwen zichzelf als zingende samenlevingen. Een van de eerste verzamelaars van dit repertoire, etnomusicologe Olive Walke (1911-1969), schrijft: ‘Mensen barstten uit in gezang bij vrijwel elke gelegenheid: op hun werk, in hun spel, tijdens bruiloften, begrafenissen en wakes – op alle momenten dat zich emoties voordoen.’

Evening Time gaat over zingen en eten tot besluit van een zware werkdag op de plantage. In Rosebud wacht een vrouw op een stoomboot die een brief van haar geliefde brengt. Cutie Pak verhaalt over een kind opgesloten in een buitencel in de brandende hitte, ze hoort het rammelen van een sleutelbos en hoopt dat haar moeder haar komt halen. Morena Osha is een ode aan een trotse en beeldschone vrouw, die beweegt vrij als de wind over land en golvende zee. En Mangoes zingt de lof van de mango.