Igor Levit: ‘Het waren onvergetelijke maanden’

(Tip: zet de playlist van Igor Levit onderaan deze pagina op tijdens het lezen van dit artikel.)

Igor Levit behoort tot een nieuwe generatie musici die niet alleen haar klassiekers kent, maar ook haar weg weet in de wereld buiten het muziekpodium. De wereld waarin livestreams, podcasts en digitale inleidingen inmiddels net zo vanzelfsprekend zijn geworden als recitals, matinees en programmaboekjes. Daar kun je met pianist Levit – de social-media­ster van het afgelopen jaar – wel een boom over opzetten, net als over de bijzonderheden van Beethovens piano­sonates, cultureel ondernemerschap in tijden van lockdown, de gevolgen van klimaatverandering en de actuele politieke situatie. Hij is een musicus met een actieve levenshouding, die geen discussie uit de weg gaat en zijn mening niet onder stoelen of banken steekt. Niet voor niets prijken de veelzeggende woorden ‘Citizen. European. Pianist’ op de homepage van zijn website. Muziek is zijn leven, maar zijn leven is meer dan muziek alleen.

Verdieping
Alles wat Igor Levit doet, wil hij goed doen. Uitstekend is nog beter. Hij bekent meteen dat hij nogal competitief ingesteld is, maar zijn belangrijkste wedstrijd voert hij uitsluitend met zichzelf. ‘Ik heb nog tijdens mijn studietijd aan veel concoursen deelgenomen en de nodige prijzen gewonnen, maar de enige wedstrijd die echt voor mij telt, is de strijd die ik met mezelf aanga. Ik wil de hoogste kwaliteit in mijn spel bereiken en het beste uit mezelf halen.’

‘Ik blijf altijd aan de verdieping van mijn klassiekers werken’

Hij is zeer specifiek over zijn muzikale voorkeuren en de samenstelling van programma’s. In zijn streven naar perfectie, harmonie en evenwicht komt hij steevast uit bij Bach, Beethoven, Liszt, Schubert en Schumann – de componisten met wie hij zich het meest verbonden voelt. ‘Mijn repertoire is door de jaren heen opgebouwd en als het ware met mij meegegroeid. Ik ben zeker nieuwsgierig naar nieuwe werken, maar ik kom net zo graag bij oude bekenden terug. Het ­Pianoconcert in a klein van Robert Schumann, dat ik met het Concertgebouworkest ga spelen, is een van de meest uitdagende concerten in het repertoire: altijd zijn er nieuwe muzikale ervaringen te beleven en valt er iets te ontdekken. Ook Bach, Beethoven en Schubert zijn altijd ‘mijn’ componisten geweest, die me sinds mijn jeugdjaren zijn blijven boeien. Ik ben in dit opzicht de meest toegewijde pianist die je je kunt voorstellen, ik blijf altijd aan de verdieping van mijn klassiekers werken.’

Podcasts
Levit had dan ook geen ‘250 jaar Beethoven’ nodig om deze componist wat extra aandacht te geven. ‘Jubileumjaar of niet, ik leef mijn hele leven lang met Beethovens muziek en blijf die spelen, ongeacht hoe actueel of populair hij is.’ Toch bracht het Beethovenjaar bijzondere projecten met zich mee, die juist voor de verdieping zorgden waar de pianist zo naar op zoek is. ‘Beethoven en ik zijn in de afgelopen maanden nog dichter naar elkaar toegegroeid. Dat is vooral aan de podcasts te danken die ik samen met de Bayerische Rundfunk maakte. De podcast voor de Duitse ­radiozender gaf me de kans om niet alleen alle 32 pianosonates van Beethoven te spelen, maar ook over mijn ­beleving van de muziek te vertellen. Deze combinatie maakte het zo speciaal, dat ik het Beethovenjaar 2020 toch wel voor deze kans moet bedanken.’

En dat terwijl hij ­eigenlijk geen pianist is die graag over muziek praat. ‘Ik wil de achtergrond van een stuk wel toelichten, maar daar hou ik het bij. Ik zal nooit aan mijn luisteraars vertellen wat ze geacht worden te horen, en al helemaal niet wat ze erbij moeten voelen. Ik wil niemand iets opleggen, ik kan alleen maar hopen dat het publiek door mijn spel geraakt wordt en de muziek die ik speel op een speciale manier – ieders eigen persoonlijke manier – beleeft.’

Twitter-concerten
Zonder publiek is er geen echt concert mogelijk, vindt Levit. Hij begon al vroeg met concertoptredens en genoot er als kind al van om voor de mensen om zich heen te spelen. Dit gevoel van verbondenheid met zijn luisteraars miste hij het meest aan het begin van de eerste lockdown. Zo erg dat hij in maart 2020 besloot om er iets aan te doen. Met als resultaat een serie van maar liefst 52 Twitter-concerten, die dagelijks ruim twintigduizend mensen wereldwijd trokken. ‘Muziek en piano­spelen is mijn leven. Als je muziek maakt, verbind je jezelf met andere mensen, of dat nou je collega-musici zijn of het publiek. Toen alle concertzalen dichtgingen en live optredens onmogelijk werden, vroeg ik me af of ik misschien toch een manier kon vinden om mensen bij een uitvoering te betrekken. Zo ontstond het idee van een ‘private living room concert’ dat iedereen via Twitter kon volgen. Je kunt het ook een moderne versie van een huiskamerconcert noemen. Ik speelde alles waar ik op dat moment zin in had, van Bach tot Billy Joel. Iedere dag twitterde ik hoe laat ik zou beginnen en bedacht dan pas wat ik ging spelen.’

‘De hartverwarmende reacties gaven me de kracht om verder te gaan.’

Dat zo veel mensen zich aangesproken zouden voelen, had hij niet voorzien. ‘Het ging me nooit om de aantallen. Mijn doel was om te blijven spelen en dat met publiek erbij te doen. Ik zou vroeger nooit aan een concert via sociale media hebben gedacht, maar het afgelopen jaar leerde ons dat je als musicus flexibel en creatief moet zijn als je wilt blijven spelen en het contact met je publiek wilt behouden. Voor mij waren het onvergetelijke maanden. Ik heb de meest hartverwarmende reacties gekregen die me de kracht gaven om verder te gaan.’

Zijn Twitterserie maakte van Levit een ster op sociale media. Met soms disproportioneel veel aandacht, veel meer dan hem lief was. ‘Ik heb nooit bewust de publiciteit gezocht. Maar ik heb nu eenmaal een actief sociaal en politiek leven. Ik heb de sociale media nodig om voor mijn opvattingen uit te kunnen komen.’

Geluk met docenten
De pianist leest trouwens alles wat over hem geschreven wordt. Ook dit interview zal hij later aandachtig bestuderen. Dat betekent overigens niet dat hij gevoelig is voor de mening van de anderen. Hij is gewoon nieuwsgierig. ‘Ik wil graag weten wat men over mij schrijft, maar ik laat me niet manipuleren. Een mening is een mening, we leven immers in een democratie en hierin moet een debat mogelijk zijn. Als mens en musicus ga ik de kwesties van onze tijd niet uit de weg.’

Als mens en musicus is Igor Levit ook iemand die zijn muzikale ervaring en kennis graag met anderen wil delen. Zelf had hij ‘ongelooflijk veel geluk met docenten’, onder wie Hans Leygraf aan de Universität ­Mozarteum in Salzburg en Karl-Heinz Kämmerling, Matti Raekallio en Bernd Goetzke aan de Hochschule für Musik, Theater und Medien Hannover. Aan dat laatste instituut geeft hij nu zelf les. ‘Ik was altijd een zeer nieuwsgierige leerling die graag alles zelf wilde ontdekken. Nu ik mijn eigen pianoklas in Hannover heb, geef ik mijn leerlingen de kans om dit te doen. Ik geloof dat ik een heel loyale docent ben die het beste met zijn leerlingen voor heeft. Ik geniet in ieder geval enorm van het ­lesgeven en probeer mijn leerlingen te helpen en te ondersteunen.’

‘Ik kan absoluut niet tegen jaloezie.’

De lessen die hij zijn studenten mee wil geven? Die zijn van toepassing op zowel muziek als de wereld om ons heen. ‘Om te beginnen moet je jezelf blijven en op niemand jaloers zijn. Ik kan absoluut niet tegen jaloezie. Wat heeft het voor zin om ­jaloers te zijn als je je eigen leven voor jezelf hebt? Iedereen is uniek. Ik vergelijk me daarom met niemand en wil niemand anders zijn. Niet als musicus en ook niet als persoon.’

De in Nizjni Novgorod geboren Igor Levit won in 2005 maar liefst vier prijzen op het Internationaal Arthur Rubinstein Concours in Tel Aviv, als jongste deelnemer ooit. In januari 2013 debuteerde hij met een solorecital in de serie Rising Stars in de Kleine Zaal.

Levit soleerde bij vrijwel alle grote orkesten in Europa en de VS. Bij het Concertgebouworkest debuteerde hij in april 2018 met Beethovens Derde pianoconcert onder leiding van Jakub Hrůša. ‘Zijn spel is zelfverzekerd en uitdagend’, oordeelde de Volkskrant, ‘hoor hoe hij spanning aanbrengt in eenvoudige toonherhalingen door subtiel tijd te rekken, hoe hij het orkest op scherp zet met een eigenwijze triller. Hij mag terugkomen.’ Datzelfde jaar ontving Igor Levit de prestigieuze Gilmore Artist Award en werd hij door de Royal Philharmonic Society betiteld als ‘instrumentalist of the year’.

Igor Levit, die zeer actief is op social media, ventileert graag zijn mening – en niet alleen over muziek. In Engeland staat hij bekend als anti-brexit-pianist, in de VS als ‘De pianist van het Verzet’ vanwege een vurige speech op de avond na de verkiezing van Donald Trump. Zijn opnamen bereiken liefhebbers niet alleen op cd, zo produceerde hij voor Sony een 32-delige podcast over Beethovens pianosonates. Zijn laatste bezoek aan Amsterdam was op 11 februari 2020, toen hij debuteerde bij de serie Meesterpianisten. Trouw noemde hem een ‘fijngevoelig verteller met een zijdezacht toucher’. ‘Hij speelt de noten niet, hij temt ze’, oordeelde de NRC.