In het oeuvre van Frédéric Chopin is zijn eigen instrument, de piano, alomtegenwoordig. Op de tweede plaats staat verrassend genoeg de cello. Het lage strijkinstrument speelt een belangrijke rol in alle vier kamermuziekwerken die de Pools-Franse componist publiceerde. Dit heeft mede te maken met drie cellisten uit verschillende landen, die tot zijn kennissenkring behoorden: prins Antoni Radziwill, een Poolse amateur in wiens kasteel de jonge Chopin concerteerde, de Oostenrijkse stercellist Joseph Merk, die in Wenen diepe indruk op hem maakte, en vooral de Fransman Auguste Franchomme, met wie Chopin in zijn adoptiestad Parijs voor het leven bevriend raakte.

Voor de laatste componeerde hij de Cellosonate in g klein. Het vierdelige werk geeft een indruk van de muzikale richting waarin Chopin zich had kunnen ontwikkelen als de tuberculose hem niet had geveld. Verdwenen zijn het pianistische vuurwerk (op het improvisatorische openingsgebaar na) en de uitgebreide, op de vocale praktijk van zijn tijd geënte versieringen. Daarvoor in de plaats komt een grotere aandacht voor de overkoepelende structuur, met motivische verwijzingen tussen de delen en een doorwrochte stijl die aan Beethoven herinnert en Brahms aankondigt: de ‘late’ Chopin drukt zich met een Duitse tongval uit.

Het uitgebreide eerste deel van de sonate duurt even lang als de overige drie delen bij elkaar. Dat het dalende openingsmotief aan de eerste maten van Schuberts liedcyclus Winterreise herinnert, hangt waarschijnlijk samen met Chopins persoonlijke situatie tijdens het componeren. Zijn jarenlange liefdesverhouding met schrijfster George Sand werd steeds ingewikkelder en zou in 1847 eindigen.

Opvallend in het eerste deel is verder de weldadige rust die neerdaalt bij de inzet van het tweede thema. Maar ondanks de poëtische stemming konden Chopins vrienden weinig waardering voor deze vooruitstrevende muziek opbrengen. Die verklaart wellicht waarom het eerste deel ontbrak tijdens de publieke première van de sonate begin 1848. Deze uitvoering – door Chopin en Franchomme – was Chopins laatste concert in Parijs.

De rest van de cellosonate is wat makkelijker verteerbaar, maar net zo doorwrocht. Het voortstuwende tweede deel in driekwartsmaat heeft aanvankelijk iets weg van een pittige mazurka, waarna de centrale episode ontspanning brengt met een eenvoudige en vloeiende wals. Als emotionele hart van de compositie fungeert het beknopte derde deel; hier laat Chopin beide instrumenten fijngevoelig zingen, als in een nocturne. De spontaniteit van het huppelende slotdeel zou bijna doen vergeten dat deze sonate Chopin bloed, zweet en tranen kostte.

Rudolf Escher, neef van de beroemde graficus M.C. Escher (de halfbroer van zijn vader), studeerde piano en compositie aan het Rotterdams Conservatorium. Na zijn afstuderen in 1937 bleef hij enkele jaren in de Maasstad wonen. Hij verloor al zijn bezittingen – waaronder de meeste van zijn composities – in het verwoestende bombardement van 14 mei 1940. Onder erbarmelijke omstandigheden wist hij in de oorlogsjaren naast zijn verzetswerk als koerier indringende composities te voltooien. ‘Mijn werk uit deze periode [heeft] een soort zwaarte gekregen, een verbetenheid hier en daar, die het duidelijk doen beseffen als gegroeid temidden van rampen,’ schreef hij later in een brief.

Naast het veelgeprezen orkestwerk Musique pour l’esprit en deuil uit 1943 voltooide Escher in hetzelfde jaar de Sonata concertante, die hij opdroeg aan de cellist van het Hongaars Strijkkwartet, Vilmos Palotai. Deze driedelige sonate komt soms beklemmend over, maar bevat ook lyrische momenten waarbij de zon bijna doorbreekt. Met zijn oorlogsmuziek bewijst Escher de veerkracht van de geest in bange tijden.

In de Sonata concertante houden rauwe emotie en formele constructie elkaar in evenwicht. Na de driftige opening maakt de grote geladenheid snel plaats voor een meanderend thema in de piano waarin echo’s van Ravel te horen zijn (Escher koesterde een levenslange liefde voor de muziek van Ravel en Debussy). Later wisselen uitgesproken ritmische en meer zangerige episoden elkaar af.

Het langzame middendeel begint introvert, alsof cello en piano samen in gebed verzonken zijn. De cello draagt de melodische lijn, terwijl de piano zich vooral met zachte akkoorden manifesteert. Na een wat drukkere middensectie keert de zoekende stemming terug. Terwijl de zachte inleiding van het slotdeel nog aan Debussy herinnert, neemt de piano algauw het initiatief met een springerig thema. Beide instrumenten voeren een steeds geanimeerder gesprek met energieke en haast dansende gebaren. Aan het eind van deze buitengewoon expressieve sonate komen zelfs ongekende krachten vrij.