Ook zonder wetenschappelijk onderzoek is wel duidelijk dat het vooral de liefde is die liedschrijvers naar de pen of een voorhanden muziek­instrument doet grijpen, de liefde die de zanger doet uitbarsten in gezang. Liefde is raken en geraakt worden, wat zorgt voor een scala aan gemoedstoestanden waarover men nooit uitgezongen zal raken. Verlangen, verrukking en geluk – maar ook melancholie, al dan niet zoete pijn en overrompelend, verzengend verdriet. De traditie van het liefdeslied is misschien wel zo oud als de muziek zelf. Zeden en gewoonten veranderen, maar onder alle verschuivingen in benadering van de liefde blijft hetzelfde hart kloppen.

In de Middeleeuwen werd de hoofse liefde als ideaal bezongen, zij het uitsluitend in de hogere kringen – ‘hoofs’ is ‘van het hof’. De onbereikbaarheid van de geliefde vrouw stond centraal, dus voor de aanbiddende edelman of ridder was het subliem smachten op afstand. Het hoofse liefdesideaal sudderde door de eeuwen op een lager pitje door en aan het Franse hof van de zeventiende eeuw leefde het alleen nog voort in formeel gestileerde ­liedvormen. Speciaal voor het hof werden airs de cour gecomponeerd; hoofse chansons d’amour werden merkwaardig vaak in één liedboek gebundeld met simpele drinkdeunen.

Marc-Antoine Charpentier was beroemd ten tijde van Lodewijk XIV; hij schreef bijna veertig airs de cour. Zijn jongere tijdgenoot Michel Lambert was behalve een productieve air-componist ook een zanger die zichzelf begeleidde op zijn theorbe (een instrument uit de luitfamilie) en bovendien een gerenommeerd zangleraar. In alle drie de liede­ren die van hem worden uitgevoerd weerklinkt een smartelijk ‘Hélas!’ – het sleutelwoord van onvervuldheid.

In Le doux silence de nos bois van Honoré d’Ambruys vervlechten liefde en natuur zich tijdens de lente, het ­liefdesseizoen. D’Ambruys was een leerling van Lambert en net als hij stevig ­verankerd in de Barok met zijn airs de cour. Sébastien Le Camus speelde theorbe en gamba, onder meer aan het hof van Lodewijk XIII. Zijn airs worden beschouwd als het slothoofdstuk van honderd jaar ontwikkeling van het ­genre. Postuum werd door zijn zoon een bundel van 32 Airs à deux et trois parties gepubliceerd.

Robert de Visée was wellicht de belangrijkste Franse componist van barokmuziek voor luit en gitaar, instrumenten die hij zelf bespeelde en die dankzij hem een meer prominente rol kregen. De uit Italië overgekomen theorbe verdrong met het krachtige geluid van zijn extra bassnaren de luit als begeleidingsinstrument.

Tweehonderd jaar later was Claude Debussy Frankrijks grote muzikale vernieuwer. Beïnvloed door Spaanse en Russische muziek en vooral de klanken van de Javaanse gamelan ontwikkelde hij een onontkoombaar sfeervolle muziek waarin klankkleur een belangrijke rol speelde. Zijn opera Pelléas et Mélisande baseerde hij op een libretto van de Belgische symbolist Maurice Maeterlinck. De sfeer is sprookjesachtig in een vage, geromantiseerde impressie van de Middeleeuwen en het verhaal loopt slecht af. Aan het begin zingt Mélisande de aria Mes longs cheveux descendent terwijl ze haar haren borstelt voor het torenraam. Dan komt Pelléas langsgewandeld en lijken er nog kansen voor hun liefde.

Wat valt er nog te zeggen over de grootste hits van Debussy’s idiosyncratische vriend Erik Satie? In ieder geval kan het een belevenis zijn om de Gymnopédies en Gnossiennes, toppunten van melancholie, in een intiem luit-­arrangement te horen.

Reynaldo Hahn heeft een veelsoortig oeuvre nagelaten. Zijn liederen bezorgden hem de meeste faam – hij schreef er meer dan honderd. Hahn, ­geboren in Venezuela maar opgegroeid in Frankrijk, brak als veertienjarige al door met zijn lied Si mes vers avaient des ailes op een gedicht van Victor Hugo. Hij had een hekel aan Debussy, bewonderde Maurice Ravel en was een geziene gast in de salons van fin de siècle Parijs.

Tijden veranderen, de zeden worden losser – en af en toe weer strakgetrokken. André Messager wordt wel beschouwd als de laatste van de grote Franse componisten van operette en komische opera. Een vakman met een typisch Franse élégance. Zijn beroemde voorganger Jacques Offenbach, Fransman van Duitse origine, is vooral bekend om zijn operettes. Met de Can-can leverde hij een onverwoestbare bijdrage aan de populaire cultuur. Amours divins komt uit La belle Hélène en gaat over het soort liefde waar de vlammen uitslaan – glorie zij Venus en Adonis.

In de populaire cultuur van de twintigste eeuw wordt de centrale plaats van de liefde hartstochtelijk bevestigd. Barbara en Françoise Hardy vertegenwoordigen twee kanten van de Franse pop vanaf de jaren vijftig/zestig. Barbara (eigenlijk Monique Andrée Serf) was de serieuze chansonnière, auteur en vertolker van haar poëtische inborst in existentieel zwart – het imago van een artiest die meer verdient dan onze dimensie. Françoise Hardy stond als tiener aan het begin van een lange stoet ‘zuchtmeisjes’ – Françaises die met hun zwoele stem seks beloven, slim bedolven onder geveinsde onschuld. Jongens, meisjes, lente, Parijs – ach, wat valt er moeilijk over te doen? C’est la vie. C’est lamour.