Dit concert belicht twee genres waarin Georg Friedrich Händel uitblonk: de Italiaanse opera en het Engelse oratorium. De scheidslijn tussen deze twee was in het achttiende-­eeuwse Londen in muzikaal opzicht dun. Na een verblijf van drie jaar in Italië, waar hij tri­omfen vierde met opera’s, cantates en kerkmuziek, schreef Händel in 1711 zijn eerste opera voor een uitvoering in Londen. Hij was toen werkzaam in Hannover, maar zou spoedig definitief naar Engeland verhuizen. De eerste opera die hij in Londen op de planken zette, Rinaldo, was een doorslaand succes en vele opera’s volgden. Het Engelse publiek bleek echter nogal wispelturig van aard, want lang niet iedere opera die Händel in de jaren die volgden daar in première bracht was even succesvol. Sommige werden na één uitvoering alweer van het programma gehaald, andere kregen vele heropvoeringen.

Zo rond 1730 had het Engelse publiek echter helemaal genoeg van de Italiaanse opera en flopte de ene na de andere productie. Händel moest de bakens verzetten en ontwikkelde daarvoor een nieuwe vocale vorm: het Engelse oratorium. Dit bood hem, veel meer dan de Italiaanse opera, ook de mogelijkheid om voor koor te schrijven. Hoe goed hij dat op zeer jonge leeftijd al kon blijkt uit de kerkmuziek die hij als twintiger in Rome componeerde. We horen vanavond geen koordelen, maar een selectie aria’s en duetten uit twee opera’s en één oratorium. Het grootste muzikale verschil tussen beide is dat de aria’s in Händels oratoria over het algemeen wat minder virtuoos en meer beschouwend zijn dan in de opera’s. Händels oratoria hielden in Engeland repertoire, al dan niet in bewerkte vorm, maar zijn Italiaanse opera’s kwamen pas in de twintigste eeuw weer in de belangstelling.

Belshazzar

Belshazzar, over de ongehoorzame Babylonische koning die God uitdaagde en daarvoor werd gestraft, zou zich met zijn dramatische onderwerp bijzonder goed hebben geleend voor een enscenering – als was het een opera. Voor dit oratorium van twee jaar na Händels oratoriumhit Messiah ontleenden de componist en zijn librettist het onderwerp aan het Oude Testament. Dat alleen al maakte het stuk geschikt voor uitvoering in de vastentijd, als er geen plaats was voor opera. Belshazzar kent, net als de andere late oratoria van Händel, veel dramatiek.

Het feestmaal van Belsazar; Rembrandt van Rijn, 1636. ‘Mene mene tekel ufarsin’, staat er op de wand geschreven: ‘Geteld, geteld, gewogen en verdeeld’.

Maar zoals in al Händels oratoria is ook in Belshazzar veel plaats voor lyriek. De aria ‘Great God!’ krijgt een begeleiding van strijkers mee en lijkt qua sfeer op de bekende largo-aria ‘Ombra mai fu’ uit de Italiaanse opera Serse (1738). Als slot van deze selectie uit Belshazzar volgt een kort duet: een dialoog tussen Nitocris en de Perzische prins Cyrus, die uiteindelijk de in Babylon gevangen gezette joden zal bevrijden. 

Rodelinda

We gaan twintig jaar terug in Händels carrière. Gedurende het seizoen 1724/1725 kon de componist beschikken over twee van de grootste vocale sterren van zijn tijd: de altcastraat Senesino en de sopraan Francesca Cuzzoni. De drie opera’s die Händel gedurende dat seizoen schreef draaiden voornamelijk om hen. Uit twee ervan horen we vanavond fragmenten. In Rodelinda zong Cuzzoni de titelrol, Senesino vertolkte Rodelinda’s geliefde Bertarido. Na een instrumentaal menuet zingt Bertarido eerst een begeleid recitatief en aansluitend zijn beroemdste aria: ‘Dove sei, amato bene?’. Deze aria werd, te midden van de vele andere hoogtepunten in dit lange stuk, door tijdgenoot en musicoloog Charles Burney omschreven als een van de beste stukken van Händel, vooral vanwege de bijzondere modulaties. Rodelinda smeekt in ‘Ritorno, o caro e dolce mio’ Bertarido om bij haar terug te komen, in een zacht wiegend sicilianoritme. Dan volgt het liefdesduet van Rodelinda en Bertarido waaraan dit concert zijn titel ontleent. Veel opera’s van Händel bevatten als een van de hoogtepunten zo’n duet, waarin de stemmen soms dicht langs elkaar schuren, dan weer uitwaaieren in hoogte en laagte en dan weer maten lang dicht bij elkaar blijven. 

Giulio Cesare

Giulio Cesare was en is een van Händels succesvolste opera’s. Senesino en Cuzzoni zongen de rollen van de Romeinse legerleider Cesare en de Egyptische koningin Cleopatra en Händel gaf zijn diva’s allebei acht aria’s te zingen. Cleopatra’s aria ‘V’adoro, pupille’ is langzaam en lyrisch; ze wordt gevolgd door ‘Se in fiorito ameno prato’ van Cesare – ook lieflijk, maar snel. ‘Se pietà di me non senti’ is een treurige aria van Cleopatra die in flink contrast staat met Cesare’s strijdlustige aria ‘Empio, dirò, tu sei’. Cleopatra’s ‘Da tempeste il legno infranto’ is ook zeer snel, maar van een totaal ander karakter. Tot slot horen we natuurlijk het liefdesduet tussen Cesare en Cleopatra.