Toen Franz Schubert in 1819 zijn Sonate in A groot componeerde, was hij 22 jaar oud. Hij was het internaat ontvlucht, had zijn plannen om net als zijn vader leraar te worden opgegeven, en had voor een bestaan als componist gekozen. Het ‘singende, klingende’ Wenen had hem reeds tot talrijke liederen geïnspireerd, maar ook tot veel instrumentale werken. Terwijl hij met zijn liederen in zijn geboortestad een zekere populariteit had bereikt, kregen zijn instrumentale werken pas later, na zijn dood in 1828, meer bekendheid. Zo werd de Sonate in A groot pas in 1829 gepubliceerd, en zijn grote symfonieën in C groot en de Achtste symfonie (‘Unvollendete’) zelfs pas meerdere decennia na zijn dood. Zijn laatste pianosonates vonden pas in de tweede helft van de twintigste eeuw door pianist Alfred Brendel ingang in de concertzalen.

Schubert had het met zijn instrumentale werken, zijn kamermuziek, klaviersonates en symfonieën na de gigant Beethoven in Wenen zwaar. Niettemin kan Schuberts Sonate in A groot wedijveren met de pianosonates van Beethoven. De drie delen zijn gebaseerd op melodieuze thema’s, maar bevatten ook stormachtige en pianis¬tisch uitdagende episoden, vooral in de snelle hoekdelen. En er zijn veel momenten die ons bij Schubert steeds weer ontroeren: de spontane stemmingswisselingen, het voortdurende verschieten van kleur in de vorm van vaak abrupte tegenstellingen van helder majeur en somber mineur. In het ingetogen middendeel Andante is dit bijzonder duidelijk te horen. De melodieuze, zingbare thema’s van de pianosonate herinneren eraan dat ¬Schubert een begenadigd liedcomponist was.

Claude Debussy schreef zijn Suite bergamasque in 1890 en liet zich daarbij beïnvloeden door de barokke klavecimbelsuite en de gedichten van Paul Verlaine. Het lijkt erop dat tegen de tijd dat de uitgever Eugène Fromont een slaatje wilde slaan uit Debussy’s roem en de suite wilde uitgeven, de componist niet meer zo tevreden was over zijn vroege pianostijl. Het is niet bekend wat hij precies veranderde, maar zeker is dat hij de suite bewerkte voordat deze in 1905 werd gepubliceerd en dat hij een paar delen andere titels gaf. Het derde deel, Clair de lune, heette oorspronkelijk ‘Promenade sentimentale’ en het vierde deel, Passepied, was gecomponeerd als ‘Pavane’. De titels zijn geïnspireerd op Verlaines dichtkunst, net als de naam van de suite. Verlaines gedicht Clair de lune spreekt van ‘bergamasques’ – inwoners van het Noord-Italiaanse Bergamo – en hun onbeholpen dansen en melancholieke instelling. Dit karakter, gepersonifieerd door de commedia dell’arte-figuur Arlecchino (Harlekijn) die uit Bergamo kwam, is het duidelijkst vertegenwoordigd in het Menuet en de Passepied. Sprankelend, mysterieus, dansant en poëtisch – de Suite bergamasque, en met name het magische Clair de lune, raakte niet voor niets geliefd.

‘Van het donker naar het licht’ zou als motto boven het gehele oeuvre van Ludwig van Beethoven kunnen staan. Zijn werken zijn de uitdrukking van een heldhaftige geestelijke strijd – denk aan bijvoorbeeld de Eroica, zijn Vijfde en Negende symfonie – die uiteindelijk culmineert in een grandioze overwinning.

In zijn laatste pianosonate – nr. 32, opus 111 – voltrekt deze strijd zich in zeer gecomprimeerde vorm, namelijk binnen slechts twee delen: een dramatisch in donker c klein staand eerste deel, en een verlossend in helder C groot staand tweede deel, de beroemde ‘Arietta’. Met deze beknopte sonate, waarin hij van tussendelen en een finale afziet, breekt Beethoven met alle conventies.

Op de vraag van ­Beethovens trouwe secretaris Anton Schindler waarom het werk geen slotdeel bevat, antwoordde de componist laconiek, dat hij daarvoor ‘gewoon geen tijd’ zou hebben gehad. Aan het niet bestaande slotdeel van opus 111 is ook een episode in Thomas Manns roman Doktor Faustus gewijd. Daarin legt de schrijver een romanfiguur – een musicoloog die gemodelleerd is naar de Duitse muziekfilosoof Theodor Adorno – de woorden in de mond: ‘Een derde deel? Een opnieuw aanheffen – na dit afscheid? Een terugkomen – na deze scheiding? Onmogelijk!’