Rameau

Bruce Liu overspant in dit uitgekiende programma twee eeuwen pianomuziek, van vier componisten die elk op hun manier grenzen verlegden. Jean-Philippe Rameau lijkt in dit rijtje het minst voor de hand liggend, gezien het best zuinige oeuvre voor klavier dat hij naliet — de lokroep van het theater was nu eenmaal te verleidelijk. Tegelijk hebben zijn Pièces de clavecin met recht en reden hun plek op het concertpodium veroverd. Rameau was namelijk niet alleen als theoreticus en operacomponist een vernieuwer. Met zijn fantasievolle cocktails van dansvormen, programmamuziek en karakterstukken gaf hij het klavecimbel­repertoire nieuwe kleuren. En die kleuren blijven ook op de 88 toetsen van een moderne vleugel moeiteloos overeind.

Chopin

Frédéric Chopin is in dit kwartet van componisten een certitude, met een compositie die in meer dan één zin baanbrekend was: Variaties op ‘Là ci darem la mano’, vernuftige pianoacrobatiek rond het liefdesduet uit Mozarts Don Giovanni. Het was een jeugdwerk – Chopin was zeventien – waarmee de Poolse componist/pianist hoge ogen zou gooien in Europa. Uitgerekend een uitvoering van dit werk bracht Robert Schumann tot zijn beroemde lofrede over Chopin: ‘Hut ab, ihr Herren, ein Genie’ (Allgemeine Musikalische ­Zeitung, 7 december 1831). Een adelbrief die deuren zou openen. Schumanns toekomstige vrouw Clara Wieck, toen twaalf jaar, had op dat moment net niet haar tanden stukgebeten op het werk, schreef ze in haar dagboek: ‘Chopins Variaties op. 2, die ik in acht dagen tijd heb ingestudeerd, is het moeilijkste wat ik ooit heb gezien of gespeeld. Deze originele, briljante compositie is nog altijd zo weinig bekend dat bijna elke pianist en leraar het onbegrijpelijk en onspeelbaar vindt.’

Liszt

Ook Franz Liszt liet zich verleiden door Don Giovanni, getuige zijn Réminiscences de Don Juan. Een hondsmoeilijk pianokwartier met eigen petites histoires. De legendarische pianist Vladimir Horowitz (1903-1989) besloot er zijn eindexamen mee aan het Conservatorium van Kiev en speelde ze vaak toen hij aan het begin van carrière door Europa reisde. Aleksandr Skrjabin forceerde er zijn rechterhand mee en ging – gelukkig voor ons – meer componeren. Niet dat Liszts Réminiscences alleen maar vingerbrekers of virtuoos verpakte meestampers zijn. Het zijn herinneringen en mijmeringen met een eigen dramatisch verloop en het patina van ­levensjaren en ervaring. Ze beginnen alvast bezwaard, met de sinistere donderpreek van de Commendatore op het eind van de opera. Là ci darem la mano passeert daarna de revue, maar het is vooral de champagne-aria Fin ch’han dal vino die de pianist tot het uiterste drijft. De korte herinnering aan de Commendatore is niet meer dan een vleugje rook van het hellevuur. In tegenstelling tot in de opera lijkt Don Giovanni ermee weg te komen.

Ravel

Bijna 200 jaar na Rameau geeft ook Maurice Ravel de Franse klaviermuziek nieuwe zuurstof. En net als Rameau in zijn Pièces de clavecin vermengt ook Ravel dans­vormen, programmamuziek en karakterstukken. Miroirs is daar een mooi voorbeeld van. Op hun manier zijn het ook Réminiscences, herinneringen. Niet aan operathema’s, maar aan de lange zaterdagavonden waarop Ravel in Parijs met een groep vrienden (‘Les Apaches’ was hun geuzennaam) over kunst en muziek babbelden. In 1903 kwamen ze voor het eerst samen, een moment waarop er nogal wat te bespreken viel: zo was een jaar voordien in Parijs de opera Pelléas et Mélisande van Claude Debussy in première gegaan.

Met zijn Miroirs hield Ravel vijf leden van de Apaches een muzikale spiegel voor

In dat bonte gezelschap van hoofdzakelijk twintigers vond Ravel de inspiratie voor zijn pianocyclus in vijf delen. Noctuelles (‘Nachtvlinders’) is een presentje voor tijdgenoot Léon-Paul Fargue en roept de donkere, nachtelijke stemming van diens gedichten op. Oiseaux tristes (‘Trieste vogels’) schreef Ravel voor Ricardo Viñes, pianist, studiegenoot en in 1906 ook de eerste uitvoerder van Miroirs (‘Spiegels’). Ravel wilde met dit aparte vogelgezang naar eigen zeggen ‘verdwaalde vogels in de loomheid van een somber woud tijdens de heetste uren van een zomerdag’ oproepen. Une barque sur l’océan (‘Een boot op de oceaan’) is dan weer opgedragen aan Paul Sordes, de schilder in wiens studio de Apaches elke zaterdagavond samenkwamen. Alborada del gracioso (‘Ochtendlied van de nar’), met z’n Spaanse invloeden, was bedoeld voor Michel-Dimitri Calvocoressi, muziekcriticus en als musicoloog een autoriteit in Russische muziek. In het laatste stuk galmt het in La vallée des cloches (‘De vallei der klokken’) voor pianist en componist Maurice Delage, Ravels latere leerling die hij een gouden toekomst voorspelde. Dat laatste is niet helemaal uitgekomen.

Voor de titel van zijn pianomuziek had Ravel zich laten inspireren door een citaat van Shakespeare: ‘The eye sees itself not, but by reflection, by some other things...’ Met zijn Miroirs hield Ravel vijf leden van de Apaches een muzikale spiegel voor.