Gianandrea Noseda: ‘We komen er rijker uit’

Gianandrea Noseda was net een dag thuis vanuit de Verenigde Staten toen Italië tijdens de eerste coronagolf in strenge lockdown ging. Een beetje geluk in die pikzwarte situatie en de Italiaanse maestro klaagt dan ook niet. Er zijn ergere plekken in de wereld om in quarantaine te zitten dan een rustig dorp op de grens van Lombardije en Piëmont, aan het Lago Maggiore met de Alpen in de rug. Wel zit hij als ik hem spreek al acht maanden op één plaats en dat is ongewoon voor hem en zijn vrouw Lucia. Zijn agenda is vrijwel leeg. Maar zei Noseda niet altijd al: ‘Het grootste deel van het werk gebeurt thuis, in je eentje.’

Onderliggend verhaal

Noseda begon zijn studie orkestdirectie na zijn pianostudie. Niet om daadwerkelijk dirigent te worden maar om de muziek vanuit een andere hoek te benaderen dan als ­pianist. ‘Het maakt een groot verschil of je naar muzieknoten op papier zit te kijken terwijl je speelt, of dat je muziek leert kennen zonder die te spelen, dus door je de klanken voor te stellen in je hoofd.’

Inmiddels is hij chef-dirigent van het National Symphony Orchestra in Washington D.C. en begint hij volgend seizoen als chef in het operahuis van Zürich. Die belangstelling voor zowel opera als symfonisch repertoire typeert hem. Noseda: ‘Begin vorige eeuw had je nog wel echte specialisten. Iemand als Tullio Serafin deed vrijwel uitsluitend opera. In Italië weten we dat het goed is om je op beide terreinen te bewegen: het ene gebied voedt onmiskenbaar het andere. Als ik symfonisch repertoire dirigeer dan probeer ik net als bij een opera het drama te ontdekken om het onderliggende verhaal over te kunnen brengen. En als ik een opera dirigeer, probeer ik de structuur en de precisie van de symfonische taal mee te nemen naar de orkestbak.’

Onze blik

Een verhaal vertellen, daar doet Gianandrea Noseda het allemaal voor. Hij heeft het van zijn grootmoeder die amper kon lezen en schrijven, maar vertellen deed ze als de beste. ‘Mijn broer en ik waren zeer drukke pubers, konden nooit stil zitten, maar als zij een verhaal vertelde, hingen we aan haar lippen en zaten we drie kwartier ademloos te luisteren. De manier waarop je iets zegt, is belangrijk. Je overtuigt mensen niet met argumenten, wel met verhalen die het leven symboliseren. Die verhalen liggen ook in de muziek besloten. En het is mijn taak om die oorspronkelijke gedachten van de componist op te diepen uit de partituur. Altijd vanuit de vraag: waarom heeft ooit iemand de pen opgepakt om die noten op papier te zetten? Wat was zijn aanvankelijke gedachte, welke boodschap had hij, welk verhaal?’

‘Zo’n verstopt hondje wil het publiek graag vinden’

‘Je kunt de boodschap van de componist nooit helemaal terughalen, dat is wel frustrerend. Toch moet je een verhaal blijven vertellen, want daar komt het publiek voor. Niet voor de perfectie van een uitvoering, niet voor de virtuositeit van de musici, niet voor de gebaren van de dirigent. Het publiek wil emotioneel geraakt worden, en dat gebeurt als je in staat bent een verhaal over te brengen. Niet ónze verhalen, maar onze blik op de verhalen die de muziek herbergt. Vergelijk het met wanneer je naar een bekende Caravaggio kijkt, of een Rembrandt. Ineens kan je oog getrokken worden naar een half verborgen hondje op het schilderij dat je nooit eerder zag. Dat kan dan zomaar je perceptie van het hele schilderij op z’n kop zetten. En zo’n verstopt hondje wil het publiek graag vinden – en ikzelf natuurlijk in de eerste plaats.’

Breed repertoire

Noseda omschrijft zichzelf als een heel nieuwsgierig mens en dat hoopt hij tot z’n laatste dag te blijven. ‘Ik struin graag door heel verschillend repertoire. En als ik iets nieuws ontdek, dan hou ik er meestal meteen van. Komt er dan weer iets nieuws, dan hou ik daar weer het meeste van, zonder de voorgaande liefde af te schrijven. Voor mij is het belangrijk om een breed repertoire te omarmen. Ik zou niet alleen Beethoven en Verdi kunnen dirigeren, ik moet me ook met andere muziek bezighouden. En als ik dan weer terugkeer naar Beethoven en Verdi, dan neem ik die bredere ervaringen mee.’

‘Het gevaar loert dat je gaat zitten wachten en niets doet’

En hij is een optimist. Zelfs in de huidige, moeilijke periode ziet hij nog voordelen waarmee hij verder kan komen. ‘In deze rare pandemische tijd is het belangrijk om de ware betekenis en de echte schoonheid van de uitvoerende kunst nog eens diep te doorvoelen. Om zo mijn spirituele leven te voeden. In algemene zin: het belang van je werk voor jezelf nog eens te onderzoeken. We hebben nu de tijd om na te denken. Het gevaar loert dat je gaat zitten wachten en niets doet. We moeten juist aan de slag. We hopen natuurlijk allemaal op groen licht om weer te kunnen beginnen. Dat moet dan wel met vernieuwde energie, vernieuwde geestdrift en vernieuwde liefde voor de muziek. We moeten er rijker uitkomen, uit deze tijd.’