Fotocolumn: filmstill uit 'Song of Love'

Fotograaf en schrijver Hans Aarsman staat deze maand in de Kleine Zaal met het Nederlands ­Blazers Ensemble.

We weten veel van Robert Schumann dankzij het dagboek dat hij van jongs af aan bijhield. Daarin lezen we dat hij op zijn eenentwintigste al bij de dokter kwam met verschijnselen van syfilis. Na een paar weken smeren met een ondefinieerbaar goedje verdwenen de verschijnselen. Ik ben genezen, dacht Schumann. Maar wij weten beter. 

In Schumanns dagboek kunnen we van dag tot dag volgen hoe hij langzaam maar zeker verliefd werd op de dochter van zijn pianoleraar, Clara Wieck. Clara was een bejubelde pianiste die onder begeleiding van haar vader al op jonge leeftijd in stad en land concerten gaf.

We lezen hoe Schumann vier jaar lang tegen vader Wieck heeft moeten vechten om toestemming af te dwingen voor een huwelijk. Hoe diezelfde vader de gemeenste roddels de wereld in slingerde om de trouwplannen te dwarsbomen. Niet alleen over de schoonzoon die hij niet wilde, ook over zijn eigen Clara. Aan organisatoren van concerten die op haar agenda stonden, schreef hij dat haar spel zo slecht geworden was dat ze hun vleugel zou verruïneren.

Alles ademde paniek. Een huwelijk zou hem de controle ontnemen over de pianocarrière van zijn dochter. In financieel opzicht – haar concerten waren voor hem een belangrijke bron van inkomsten – en in artistiek opzicht – hij was ervan overtuigd dat haar carrière in het slop zou raken als ze zich mevrouw Schumann zou noemen. Zo is het ook gegaan, maar daaraan heeft Wiecks wraakzuchtig gedrag meer dan een steentje bijgedragen.

Alles ademde paniek. Een huwelijk zou hem de controle ontnemen over de pianocarrière van zijn dochter

Hoeveel Clara onder haar vader geleden heeft en hoeveel moeite ze had met haar rol als dienstbare vrouw van Robert, weten we weer uit háár dagboek. Ze hield er net als Schumann een bij vanaf haar prilste jeugd. Ter geruststelling, Clara en de zes kinderen die uit het huwelijk zijn geboren, hebben Schumanns syfilis niet opgelopen, syfilis is alleen in het beginstadium besmettelijk.  

En dan nu de foto: een still uit een film uit 1947 over de Schumanns, getiteld Song of Love van Clarence Brown. De jongeman die zich voorover buigt is Johannes Brahms, de bekende componist, toen nog in zijn beginjaren. Hij woont in bij de familie Schumann. Links naar Brahms opkijkend Katharine Hepburn als Clara.

In het midden Paul Henreid als Robert. Brahms heeft nooit bij de Schumanns ingewoond, weten we uit de dagboeken van Robert en Clara. Maar het scenario wilde dat Brahms en Clara een verhouding kregen en wat is dan handiger dan ze op hetzelfde adres te laten wonen? Kon Brahms ook nog op de kinderen passen. Wie er maar vijf telt, heeft het jongetje over het hoofd gezien, helemaal linksonder, een randje van zijn gezicht is alles wat je ziet. 

Brahms staat op de treden van een trap. De trap is gebarricadeerd. Als je alle houten poten ontwart, kom je uit op drie stoelen. Een spelletje met de kinderen, dat doet Robert nou nooit, je ziet het Clara denken. Altijd maar zitten nukken in zijn studeerkamer met zijn complexe composities. Zijn liederen waren mooi, maar we waren nog niet getrouwd of hij begon aan die slopende symfonieën. 

De Schumanns zijn uit geweest. Naar een concert waarschijnlijk, een concert van een van Roberts symfonieën. Of zou Clara zelf hebben opgetreden?

Wat kijkt die Robert eigenlijk overdreven, zijn blik komt me bekend voor. Hij wordt gespeeld door Paul Henreid, waar kennen we die van? Van Casablanca. Hij speelt daar de rechtschapen verzetsheld Victor Laszlo die een nachtclub komt binnenstappen in gezelschap van zijn vrouw Ilsa Lund, gespeeld door Ingrid Bergman. Veel toewijding tussen die twee, hartstocht nul. Ze hopen in de nachtclub een reisvisum te verkrijgen uit het door Duitsers bezette Casablanca.

De louche eigenaar van de nachtclub is ene Rick, een glansrol van Humphrey Bogart. Rick en Ilsa hebben een paar jaar eerder een verhouding gehad. Het duurt een halve film voor Ilsa besluit de goedbedoelende verzetsheld Victor te verlaten voor de hartstochtelijke Rick.

Het moet Laszlo’s rechtschapen blik zijn geweest. Die hou je geen heel huwelijk vol, is de boodschap van de film. Casablanca en Song of Love zijn niet de enige naoorlogse films uit Hollywood waarin hartstocht het wint van rechtschapenheid. Andersom waren ze er ook, maar die wil niemand meer zien. 

De echte Clara is de echte Robert altijd trouw gebleven. Nooit iets met Brahms gehad. Ook nooit een ander gehad na Roberts jammerlijke dood in 1856.