Dirigent Gianandrea Noseda: ‘Ik wil de mensen uitdagen’

Gianandrea Noseda ziet het wakker kussen van nieuwsgierigheid als een van zijn belangrijkste rollen als dirigent. Een programma van een uur, waarin hij de luisteraar kennis laat maken met een volgens hem te onbekende compositie, is een kolfje naar zijn hand. Partita uit 1932 van Luigi Dallapiccola (1904-1975) is een gedroomde kandidaat: weinig mensen zullen het kennen en Noseda deelt zijn passie voor de muziek met aanstekelijk enthousiasme. In een interview via computerschermen licht hij alvast een tipje van de sluier op. Waarom vindt hij dat belangrijk?

‘Ik vind dat we de nieuwsgierigheid tegenwoordig missen. We neigen te vaak naar dingen die we al kennen. Als we naar een restaurant gaan, durven we vaak niet te experimenteren. We weten welk gerecht we lekker vinden, en dat bestellen we dan. We ontwijken dingen die een beetje vreemd of onbekend zijn. En dat geldt ook voor de klassieke muziek. Sommige mensen kopen alleen een kaartje als de Vijfde symfonie van Beethoven op het programma staat, of Mozarts Requiem. Zelfs als de componist bekend is, is het nog lastig om iets onverwachts te proberen. Ik wil de mensen uitdagen. Door internet lijkt het alsof de wereld aan je voeten ligt, maar het algoritme bepaalt dat je voorgeschoteld krijgt wat iederéén mooi vindt.’

Verbonden met het verleden

Twaalf jaar geleden bracht Noseda met zijn BBC Philharmonic Orchestra Partita het voor het eerst op cd uit. ‘Sindsdien heb ik het vaak uitgevoerd, van Helsinki tot Japan. Overal werd de muziek heel goed ontvangen. Het is heel toegankelijke muziek, met moderne elementen die verbonden zijn met muziek uit het verleden. Dallapiccola zegt als het ware: ‘ik vind niets uit, ik begin in het verleden en breng het verder.’ De componist heeft omgekeken naar zijn wortels, de Italiaanse madrigalen en motetten uit de vijftiende en zestiende eeuw, maar ook naar de grote Italiaanse operatraditie. Vanuit dat startpunt heeft hij zijn eigen taal ontwikkeld.’

Die link met de geschiedenis laat hij graag horen tijdens In Depth met het Concertgebouworkest. ‘Wat ik wil overbrengen is hoe de verbinding met het verleden zich transformeert in een nieuwe taal. Partita begint bijvoorbeeld met een passacaglia, een oude dans waarin een zich herhalende baslijn een belangrijke rol speelt. Maar Dallapiccola laat de basfiguur beginnen in het slagwerk, zonder toonhoogte. En dan volgen de lage instrumenten, ik laat horen hoe de muziek zich ontvouwt.

‘Het is belangrijk dat we mensen een sleutel in handen geven om nieuwe dingen te ontdekken’

De passacaglia is een vorm die door de eeuwen heen vaak gebruikt is, bijvoorbeeld ook door Brahms in het laatste deel van zijn Vierde symfonie. Het tweede deel is een burlesca, heel snel en vol grappen. Ik laat dan horen waar de humor in de instrumentatie zit, bijvoorbeeld in de combinatie van de basklarinet en de piccolo. Of het geprononceerde ritme dat ineens een kwinkslag maakt.’ Bij gebrek aan orkest imiteert Noseda in het beeldscherm nu zelf het ritme dat driftig ontspoort.

‘Aan het eind maakt de muziek plaats voor een slaapliedje, een lauda of middeleeuws lied, maar dan georkestreerd, heel tere muziek. Ik wil sopraan Lilian Farahani vragen om de eerste maten a cappella te zingen, zodat je het slaapliedje in zijn oorspronkelijke vorm hoort. En hoe die stem dan het orkest aansteekt en verleidt tot een tegenstem, een soort canon.’

Met de mensen van het Concertgebouworkest heeft Noseda al besproken hoe de musici voor dit korte concert opgesteld kunnen worden, zodat hij er zelf tussendoor kan lopen en niet op de bok hoeft te blijven staan. ‘Het uur is voorbij voordat je er erg in hebt. Ik kan maar een paar essentiële dingen laten horen. Maar het is belangrijk dat we de mensen een sleutel in handen geven om nieuwe dingen te ontdekken. We moeten voorkomen dat het algoritme de artistiek leider van de wereld wordt!’