Matthias Pintscher is dirigent en componist, beide al jaren met evenveel succes. ‘Als dirigent leer je veel over akoestiek’, legt hij uit, ‘over het instrument dat orkest heet, hoe het beweegt, hoe je de klankkleuren moet organiseren, hoe kwetsbaar het is, maar ook hoe loodzwaar. Al die micro- en macrokosmossen van de muziek manifesteren zich zó mooi als je samen met een orkest de klank boetseert.’ In zijn liefde voor de klank en beheersing van de orkestratiekunst toont Pintscher zich een ware nazaat van Maurice Ravel, wiens meesterlijke sprookjesballet Ma Mère l’Oye dit concert besluit.

Pintscher: songs from Solomon’s garden

Matthias Pintscher debuteerde bij het Concertgebouworkest in februari 2018, en werd teruggevraagd voor onder meer twee delen van zijn cyclus Shirim op basis van teksten uit het Hooglied (Sjier HaSjieriem in het Hebreeuws, ofwel ‘Lied der liederen’). Naast het tweede deel zou vandaag de Nederlandse première hebben geklonken van het nieuwe slotdeel voor bariton, koor en orkest, een co-opdracht van het Concertgebouworkest. Maar omdat dat te groot bezet is om in coronatijden te kunnen uitvoeren, dirigeert Pintscher alleen het kleinschaligere tweede deel, dat in 2009 het licht zag als songs from Solomon’s garden.

Het Hooglied vormt met zijn beeldende poëtische rijkdom een onuitputtelijke bron van inspiratie voor Pintscher. ‘Er is zoveel geluid en kleur en geur; de tekst zit vol passie, is zeer precies, beschrijft sferen; hij is alomovattend.’

De wijze waarop de geliefden elkaar aanroepen in het tweede hoofdstuk van het Hooglied lijkt inderdaad alle zintuigen op scherp te zetten. Pintscher geeft allerlei betekenisvolle woorden een wereld aan klank mee, alsof het orkest een kleurrijk duet zingt met de bariton. Daarmee brengt hij - naast de twee geliefden die aan het woord zijn - een symbolisch tweede paar personages op het podium.

De titel benadrukt de tuin als metafoor voor spirituele en erotische liefde. Het is voor Pintscher ook een bloeiende tuin van taal en klank: de tekst zit vol poëtische verwijzingen naar planten, dieren en vruchten die die uitnodigen tot een creatief gebruik van het kleurenpalet van een symfonieorkest.

Ravel: Ma Mère l’Oye

In 1910 brachten twee pianospelende kinderen de première van Maurice Ravels ‘Vijf kinderstukken voor piano vierhandig’. De suite was geïnspireerd op zeventiende- en achttiende-eeuwse publicaties van bekende sprookjes, vooral Charles Perrault’s Contes de ma Mère l’Oye (Verhalen van Moeder de Gans, 1697). De muziek was heel evocatief, zij het toegesneden op de nog beperkte technische mogelijkheden van kleine kinderhanden. Nog hetzelfde jaar zette Ravel de vierhandige stukken om voor piano solo. Ondertussen vroeg uitgever Jacques Durand of Ravel het werk wilde orkestreren; impresario Jacques Rouché verzocht om een ballet. Zo ontstonden kort achter elkaar vier versies van Ma Mère l’Oye: eenvoudige voor piano vierhandig, voor solo piano, een orkestbewerking (‘suite de concert’) en de uitgebreidere ‘suite de ballet’ die vandaag klinkt.

Voor de balletversie bracht Ravel een nieuwe volgorde aan, voegde hij een prelude, een nieuw deel (Danse du Rouet et Scène) en enkele tussenspelen toe en verschafte hij zelf het scenario.

De Prélude vangt verwachtingsvol aan met fluiten en fagot, en gedempte hoornsignalen alsof in de verte een jachtpartij begint is. Een ontwakend vogelkoor zet de toon voor een introductie van enkele thema’s, een voorproefje van wat er allemaal komen gaat.

In de Dans van het spinnewiel schetst Ravel een tuin, waar een oude vrouw aan haar spinnewiel zit. ‘Prinses Florine komt touwtjespringend op. Ze struikelt, valt tegen het spinnewiel aan en wordt door de spindel geprikt. De oude vrouw roept om hulp. De kameniers komen binnen en proberen tevergeefs de prinses weer tot leven te brengen. Dan herinneren ze zich de vloek van de boze fee.’ Ze brengen alles in gereedheid voor de honderdjarige slaap.

In de Pavane van Doornroosje (Scène 2) valt Florine definitief in slaap en werpt de oude vrouw haar vodden af om zich te onthullen als de Goede Fee. Ze draagt zorg voor permanente bewaking en fijne dromen.

Dan volgt het Gesprek tussen de Schone en het Beest. De Schone maakt zich op, maar verstijft, vervuld van afschuw, als het Beest opkomt (let op de subtiele inzet van de contrafagot!) Hij werpt zich aan haar voeten en begint te huilen, waarop zij hem begint te bespotten. Als ze doorkrijgt hoeveel hij van haar lijkt te houden, trekt ze hem omhoog en geeft ze hem haar hand… en zie! ‘Voor haar staat een prins, schoner dan Eros, die haar bedankt omdat ze de betovering heeft verbroken.’

Scène 4 vertelt het verhaal van Klein Duimpje. De zeven kinderen van de houthakker zijn verdwaald in een donker bos. Klein Duimpje stelt zijn broers en zussen gerust: de broodkruimels die hij onderweg gestrooid heeft zal hun ’s ochtends de weg terug wijzen. Als ze in slaap vallen, eten vogels (drie violen, fluit en piccolo) alle kruimels op. De kinderen worden wakker, zien geen kruimels en gaan verdrietig af.

In Scène 5 verschijnen de pagodes ten tonele, Chinese porseleinen poppetjes die dansen voor hun Keizerin, Laideronnette, (‘Kleine Lelijkerd’). Door een vloek moet deze prinses als onooglijk heksje rondzwerven, met als enige gezelschap een lelijke groene slang (in het verhaal wordt de betovering verbroken als zij met de slang trouwt). We horen oosterse exotismen als pentatonische (vijftonige) toonladders en slagwerkklanken als in een Chinese opera.

In Scène 6 zijn we terug bij Doornroosje in De betoverde tuin tijdens zonsopkomst. De hoornsignalen van het begin kondigen een hemelse solo van de concertmeester aan, die overgaat in een statige strijkerskoraal. De Prins komt op, geleid door cupido, en ontdekt de schone slaapster. Zij ontwaakt, de tuin bloeit op, en de Apotheose voltrekt zich: Iedereen groepeert zich rondom de prins en prinses en de Goede Fee zegent het paar.