Klarinettist Jelmer de Moed koos voor een romantisch programma. Het emotionele werk van Johannes Brahms ligt hem na aan het hart, net als de expressionistische stukken van Alban Berg en Tristan Keuris.

‘Veel nieuws stemt me droevig,’ vertelt hij aan een tafeltje in de bibliotheek in Den Haag, zijn woonplaats. ‘Zoals het idee dat er een jonge man in een loopgraaf in de Donbas ligt of een kind onder het puin van een huis in Gaza. Als ik me in die conflicten inleef, maakt dat me koud, ik harnas mezelf. De kamermuziek van Brahms doet het tegenovergestelde, daar word ik warm van, als ik die muziek speel kan ik me weer verbinden met anderen.’ 

‘De eerste keer dat ik een klarinet hoorde was bij een optreden van een klezmerband op een bruiloft in Wageningen, waar ik vandaan kom. Ik vond het instrument direct prachtig klinken, maar wat nog meer indruk op me maakte was hoe de mensen op het podium samenspeelden. Ze waren opgewekt, er lag een sprankeling in hun ogen als ze naar elkaar keken. Het danste en swingde aan alle kanten.’

Over klarinetspelen

‘Ik kreeg mijn eerste klarinet­lessen op mijn achtste, van een amateur, via de harmonie, in een garage. Ik kwam binnen in een washok, daar kon ik alvast mijn klarinet uitpakken. Ik had duo-les, als ik niet aan de beurt was las ik een Donald Duck.’ De Moed vertelt over het studentenorkest waar hij op zijn veertiende in kwam. ‘We speelden de Achtste symfonie van Dvořák, toen is de vlam in de pan geslagen. Na de middelbare school werd ik aangenomen op het Conservatorium van Amsterdam, bij Arno Piters, de es-klarinettist van het Concertgebouworkest. Vanaf dat moment ging ik er helemaal voor. Ik had in mijn hoofd dat ik tienduizend uur moest studeren voordat ik 21 zou zijn. Ik praatte er met niemand over. Ik zette een timer en oefende zes uur per dag. De eerste twee jaar van mijn studie heb ik nauwelijks daglicht gezien. Nu studeer ik nooit meer zo lang, hooguit drie uur per dag, maar wel effectiever.’

‘Ik speel op Reform-Boehm-klarinetten van Leitner & Kraus, maar met een Frans mondstuk, dat maakt de aanzet flexibel. Ik ben beïnvloed door de techniek van zangers, die probeer ik te vertalen naar mijn klarinetspel. Ik laat de klank zoveel mogelijk in mijn mond en keel ontstaan en probeer de resonantie ervan in mijn lichaam toe te laten, in plaats van dat mijn focus tijdens het spelen te zeer buiten mijzelf ligt, op het riet en het instrument. Mijn rieten maak ik niet zelf, ik koop ze. Ik schuur ze wel bij, niet alleen aan de bovenkant, zoals de meeste klarinettisten doen, ook aan de achterkant, die maak ik spekglad. Dat doe ik heel voorzichtig. Ik merkte dat ik steeds fijner schuurpapier koos. Nu werk ik zelfs met de achterkant van schuurpapier. Ik polijst het riet dag in dag uit, tot het perfect aansluit op de baan van het mondstuk.’

Het programma

We spreken over het ­Klarinetkwintet in b klein en de Sonate in Es groot die Johannes Brahms aan het einde van zijn carrière componeerde. Hij beschouwde zijn oeuvre eigenlijk al als voltooid, maar raakte geïnspireerd door het spel van de klarinettist aan het hof van Meiningen, Richard Mühlfeld. De Moed: ‘Brahms moet goed op de hoogte zijn geweest van de expressieve mogelijkheden van het instrument en prees Mühlfelds gebruik van vibrato. De dialoog tussen Brahms en de musici om hem heen was heel levendig. In de Vier Stücke die Alban Berg in 1923 schreef vind je de laatromantische klanken van Brahms terug. De Vier Stücke zijn expressionistische miniaturen van de sonatevorm, alleen duurt ieder deel maar één minuut.’

‘Brahms inspireerde ook de Nederlandse componist Tristan Keuris bij het schrijven van zijn klarinetkwintet; dat is eveneens vierdelig, heel melodisch en vol gevoel. Wel schrijft Keuris alles extreem precies op, zelfs een vertraging schrijft hij uit, met plotseling wisselende maatsoorten van een driekwartsmaat naar een zevenzestiende.’

‘Tegenwoordig wordt er vaak van een componist gevraagd om vanuit het niets ineens een stuk op tafel te leggen. Ik wil die werkwijze graag doorbreken. Mathilde Wantenaar schrijft voor het concert in de Kleine Zaal een nieuw stuk voor klarinet en piano. We hebben voordat ze begon met componeren samen naar muziek geluisterd en veel met elkaar gepraat over het klarinet­repertoire dat ons inspireert en wat we daaraan willen toevoegen. Er is geen statische deadline, we kiezen voor een langere periode van inspireren, cultiveren, ideeën uitwerken, uitproberen en laten rijpen tot het juist voelt om de ideeën uit te werken tot een volledige compositie. Na vele gesprekken aan de keukentafel, aan de piano, en in de studio klinkt op 24 mei de eerste muziek van deze samenwerking: een work in progress!’

Competitie

Als we het hebben over zijn plaats in de muziekwereld, vertelt De Moed dat er veel concurrentie is onder jonge musici. ‘Het pad waarop ik me begeef wordt steeds smaller. Eerst ben je blij als je wordt aangenomen op het conservatorium, dan dat je wordt geselecteerd voor een master, voor het Nationaal Jeugd Orkest en zo verder. In het systeem zit een voortdurende competitie, de groep die de volgende stap richting een carrière als uitvoerend musicus zet wordt steeds kleiner.’

‘Ik vind het jammer om te moeten concurreren met muziek. Ik probeer me daar deels aan te onttrekken door eigen projecten op te zetten en samenwerkingen aan te gaan met mensen uit andere disciplines, zoals een kunstenaar of een lichtontwerper. Ik moet daardoor vaak begrotingen maken en subsidies aanvragen. Mijn klarinet ligt naast mijn laptop. Toch heb ik zo ook veel vrijheid, ik kan samenwerken met wie ik wil. In de Kleine Zaal sta ik straks op het podium met musici met wie ik al lang samenspeel, we streven hetzelfde ideaal na: musiceren met zoveel mogelijk zeggingskracht.’