Forbidden Fruit

Forbidden Fruit is een liedrecital dat zich laat lezen als een doorlopend verhaal, een filosofische overpeinzing over het menselijk streven naar alles wat ons wordt ontzegd, alles wat verboden is. Leidraad vormen momenten uit het scheppingsverhaal in het hoofdstuk Genesis in de Bijbel, met als cruciaal moment het eten van de appel, de verboden vrucht, door Eva.

Benjamin Appl schrijft zelf over zijn programma: ‘In een wereld die over het algemeen steeds liberaler wordt, waarin traditionele hiërarchieën worden verworpen en autoriteiten in opstand komen, waarin men schijnbaar bijna alles kan proberen zonder beperkingen en limieten, blijft de vraag bestaan naar de relevantie van concepten als verleiding, de zondeval, verbod, ongehoorzaamheid, goed en kwaad. Sinds het begin van de beschaving hebben we de beperkingen die ons worden opgelegd door religie, leiderschap en maatschappij in twijfel getrokken – om vervolgens die grenzen te doorbreken en opnieuw te definiëren. In de Hof van Eden schiep God Adam en Eva als individuen met een vrije wil en vrijheid. Ze kregen slechts één beperking: niet eten van de Boom der Kennis. Desondanks at Eva toch van de verboden vrucht, omdat ze dacht dat ze misschien de kans zou krijgen om te genieten van iets dat de andere bomen haar niet konden ­bieden. Vanaf dat moment is de verboden vrucht geassocieerd met verlangen. In veel culturen werd de appel gezien als een teken van gezondheid, jeugd en onsterfelijkheid en in de Griekse mythologie werd hij meer een uitdrukking van verleiding, vrouwelijkheid en intimiteit.’

Uitzicht op verlossing

Het zijn de vragen en emoties die deze rode draad oproept die de keuze van de liederen heeft bepaald. De liederen zijn gegroepeerd naar aanleiding van een regel uit het scheppingsverhaal en geven zo telkens reliëf aan die regel. De selectie varieert van volksliederen via cabaretsongs tot het Duitse Lied, de Franse mélodie en hedendaags werk. Het eerste gedeelte is gewijd aan zaken als fysiek ontwaken, verlangen, verleiding en intimiteit. Het volksliedje I Will Give my Love an Apple en een pianoversie van Fauré’s In paradisum uit zijn Requiem zetten het decor neer. Als In paradisum vlak voor het slot van het recital terugkeert, heeft deze verstilde pianosolo een andere lading: Adam en Eva zijn verstoten uit het Paradijs en zoeken verlossing. Mahlers afsluitende Urlicht uit zijn Tweede symfonie biedt hoop, uitzicht op die verlossing.

De hof van Eden met de zondeval; landschap en dieren door Jan Brueghel de Oude, Adam en Eva door Peter Paul Rubens, 1615

Zonde en boete

Daartussen komen alle stadia van menszijn, verleiding, uitdagingen langs. Zo klinkt de behoefte aan liefde, samenzijn, intimiteit in onder andere A Chloris van Reynaldo Hahn, An die Geliebte van Hugo Wolf en La chevelure uit de Chansons de Bilitis van Claude Debussy. De kracht van verleiding wordt onder andere bezongen in Edvard Griegs zeldzame Engelstalige To a Devil. De gevolgen van het gehoor geven aan de verleiding klinken door in Poulencs L’offrande, Schuberts Gretchen am ­Spinnrade en de ­Ballade zum Paragra­phen 218 van Hanns Eisler. Voorafgaand aan deze liederen staat Die Nonne van Fanny Hensel-­Mendelssohn voor de vreugde van de ‘verlossing’, hier in de vorm van de dood, die mogelijk volgt op het doorbreken van de regels en het toegeven aan de verleiding. Ook de ervaring van het eten van de appel krijgt een plek in Jake Heggies Snake uit de cyclus Eve-Song. ‘Sweet, sour, salty, bitter. And the taste of a­ir, of rottenness, earth and water.’ Daaronder schemert de vraag: was het de ‘zonde’ echt waard?

Voordat de hoop op verlossing zich aandient in Mahlers Urlicht is er eerst nog de boetedoening, samengevat in Robert Schumanns Wer nie sein Brot mit Tränen ass: ‘Ihr führt ins Leben uns hinein, Ihr lasst den Armen schuldig werden, Dann überlasst ihr ihn der Pein: Denn alle Schuld rächt sich auf Erden.’

Grenzen en geluk

Zo is het recital niet alleen een dwarsdoorsnede van de diversiteit van het liedrepertoire, maar ook vooral een uitnodiging tot reflectie aan de hand van vragen die ieder voor zich kan stellen. Wat zijn onze persoonlijke verboden vruchten? Waar slaapt de slang vandaag de dag? Als ons een paradijs werd aangeboden waar geen oorlog, lijden, pijn of ziekte is, zouden we dan echt tevreden zijn? We laten nogmaals Benjamin Appl aan het woord: ‘Het verhaal van de Hof van Eden leert ons de kracht van menselijke besluitvorming: we kunnen af en toe het ‘verkeerde’ pad kiezen, ondanks dat we ons bewust zijn van de mogelijke gevolgen. We kunnen ons soms in hetzelfde interne conflict bevinden als Adam en Eva: verleid door de mogelijkheid om nieuwe levenservaringen op te doen – het eten van de ‘verboden vrucht’ – die ons iets onbekends en spannends beloven. Maar na het ­‘proeven’ zijn we vaak vreemd genoeg ontevreden en hebben we meer verlangen dan ooit om door nieuwe grenzen heen te breken. Maakt dit patroon het leven beter? Vinden we echt meer vrijheid, meer geluk?’ Kortom: Forbidden Fruit gaat over het perpetuum mobile van het menselijk bestaan, over de zoektocht naar grenzen en geluk.