Altijd kerst voor Cleobury

Een niet weg te denken onderdeel van de onverwoestbare kersttradities op de Britse eilanden is de muzikale dienst op Kerstavond in de kapel van het King’s College in Cambridge. Dit jaar is het de honderdste keer dat de zangstemmen van de jongens en jongemannen van het King’s College Choir zich daar mengen tot een hemels geheel tijdens het Festival of Nine Lessons and Carols. Dankzij de BBC houdt het koor vanaf de eerste uitvoering miljoenen mensen wereldwijd aan de radio gekluisterd of, sinds een jaar of zestig, aan de tv. 

Laatste kersttournee

Sinds 1982 staat het koor onder leiding van dirigent Stephen Cleobury. Hij wordt tot op de dag van vandaag bejubeld om de constante hoge kwaliteit van het koor, dat toch aan het begin van ieder studiejaar voor ongeveer een derde wordt ververst. Maar in september 2019 draagt Cleobury het dirigeerstokje over aan Daniel Hyde. Het is mooi geweest. Hoe is het voor Cleobury om na 37 jaar aan te kijken tegen de allerlaatste kersttournee met zijn King’s College Choir?

‘Well, let me see...,’ begint hij zijn antwoord – en dan valt er een pauze. ‘Vanzelfsprekend kijk ik, zoals altijd sinds 1982, uit naar het kerstprogramma. En ja, ik ben me behoorlijk bewust van het feit dat dit mijn laatste zal zijn. Daarna… ik weet het nog niet precies. Ik hoop heel erg in de muziek te blijven werken.

Ik begin nu uitnodigingen te krijgen van mensen die doorhebben dat ik wat meer tijd heb na de zomer. Componeren? Dat ook, maar eerlijk gezegd zie ik mezelf niet in de eerste plaats als componist. Ik schrijf nu een hymne voor een kerk in Amerika. Maar voor het koor heb ik vooral veel arrangementen gemaakt en dat soort werk zal ik ook wel blijven doen.’

De Grote Zaal heeft alles mee

Heeft optreden in Het Concertgebouw een speciale betekenis voor koor en dirigent? ‘Jazeker, absoluut! Met het King’s College Choir zijn we letterlijk de hele wereld over gereisd. Maar, zonder iets af te doen aan alle geweldige plaatsen waar we zijn geweest, ik voel vooral een sterke band met Europa.

Ik vind het geweldig om een van de hoofdsteden van Europa te bezoeken en ik houd van Het Concertgebouw – een van de heerlijkste ruimtes waarin ik ooit heb opgetreden. Natuurlijk is er minder galm dan in de King’s College Chapel, maar alles klinkt heel helder en het is niet zo groot – soms staan we in gigantische zalen. De Grote Zaal heeft echt alles mee, vind ik.’

Meer waardering voor nieuwe muziek

Een traditionelere concertserie dan de kerstavonden in Cambridge is haast niet denkbaar. Toch heeft Cleobury jarenlang met groot enthousiasme ruimte voor nieuwe muziek gemaakt in het programma. Is de publiekswaardering daarvoor gegroeid?

‘Moeilijk te zeggen. Je leest voortdurend dat de interesse voor klassieke muziek alleen maar afneemt. Maar wat mijn eigen ervaring betreft: toen ik begon met een jaarlijkse compositieopdracht voor het Kerstavondconcert, raakten sommige mensen behoorlijk van streek.

Maar ik heb gemerkt, tot mijn grote plezier, dat het publiek dit onderdeel steeds meer is gaan waarderen. In de weken, zelfs maanden voor Kerstmis vragen mensen me aan welke componist ik de opdracht dit keer heb verstrekt. Er is echt vooruitgang geboekt, denk ik. Er is geen grotere voorstander van traditionele klassieke muziek dan ik, maar muziek kan niet zonder verversing door nieuwe dingen.’

Niet alleen maar kerst

Is het elke dag Kerstmis in het hoofd van de koordirigent? ‘Op een bepaalde manier denk ik het hele jaar aan Kerstmis, ja. Niet elke dag, maar ik ben wel voortdurend op zoek. Ik krijg veel manuscripten van mensen die hopen dat ik hun muziek kan uitvoeren en ik houd in de gaten wat er wordt uitgegeven.

In het begin van het jaar verzamel ik alle stukjes en beetjes die mijn kant op komen en vanaf een bepaald moment ga ik opnieuw door alles heen om mijn keuzes te bepalen. Ons kerstconcert is wat betreft publieksbereik natuurlijk het hoogtepunt van het jaar omdat de radio-uitzending wereldwijd door zo veel mensen wordt beluisterd. Dat vind ik geweldig, maar tegelijkertijd: we doen nog zo veel meer. Cd-opnamen, concerttournees en – het belangrijkste – onze reguliere deelname aan de diensten in de ­College Chapel.’ 

Geloof – een menselijk verhaal

Is het noodzakelijk zelf gelovig te zijn om te kunnen werken in zo’n religieuze context? ‘Eerlijk gezegd praat ik liever niet over mijn religieuze overtuigingen. Laat ik zeggen dat ze, zoals bij veel mensen, op en neer gaan.

Voor elke zanger, dirigent of musicus gaat het er vooral om dat je de tekst of het stuk waar je mee bezig bent werkelijk begrijpt. Dat geldt voor een religieuze tekst, waarvoor je de Bijbel moet kennen of een bepaalde religieuze periode, niet meer of minder dan voor een lied van Schubert op een Duits gedicht.

Het is ons vak om betekenis en context te kennen. En ik moet die kennis en dat begrip overbrengen op de zangers die ik dirigeer. Er zijn natuurlijk uitzonderlijke gevallen zoals Bachs Matthäus-Passion. Dat stuk spreekt mensen aan, of ze nou gelovig zijn of niet, omdat ze er een groots menselijk verhaal in herkennen.

Zo is misschien ook onze blijvende interesse voor Kerstmis te verklaren. Uiteindelijk gaat het kerstverhaal, wat je ook gelooft, over de geboorte van een kindje. En dat is, altijd en voor alle betrokkenen, een heel diepe gebeurtenis.’ 

Choir of King's College, Cambridge: kerstklassiekers
dinsdag 11 december | ga naar dit concertprogramma