Uitgelicht: componist Steve Reich

Steve Reich werd op 3 oktober 1936 geboren in New York. Hij studeerde compositie aan de Juilliard School of Music en vervolgens bij Luciano Berio en Darius Milhaud aan Mills College in Oakland, Californië. Zoals bijna alle componisten van zijn generatie werd hij opgeleid in de heersende twaalftoonsmuziek en andere avant-gardetechnieken. Maar met zijn achtergrond als jazzdrummer, en verder aangespoord door experimenten met tape (bij het San Francisco Tape Music Center) en een grote interesse voor West-Afrikaanse polyritmiek, was hij voorbestemd het heel anders te doen dan zijn leraren.

Een aha-erlebnis beleefde Reich op het moment dat hij twee identieke tapeloops afdraaide op bandrecorders die niet precies synchroon liepen. Heel geleidelijk verandert eerst de klank, waarna de opnamen zodanig uit elkaar gaan lopen dat ze samen steeds weer nieuwe patronen vormen. Deze phase shifting-techniek leidde tot de intrigerende tapestukken It’s Gonna Rain en Come Out, waarna Reich haar vanaf 1967 ging toepassen op instrumenten (Piano Phase, Violin Phase en Reed Phase). Een stapsgewijze versie van phase shifting, waarbij twee partijen steeds een nootje ten opzichte van elkaar opschuiven, vinden we in Clapping Music (1971). Gelijksoortige procestechnieken stonden Reich toe zich op steeds grotere ensembles te storten, van slagwerkkwartet (het anderhalf uur durende Drumming, 1971) tot orkest (Variations for Winds, Strings and Keyboards, 1979). ‘Ik ben geïnteresseerd in het hoorbare proces’, aldus Reich, ‘ik wil kunnen horen hoe het proces zich ontvouwt gedurende het klinkende stuk.’

Muziek die niets wil uitdrukken dan zichzelf bleek toch een scala aan emoties te kunnen opwekken

Muziek die verloopt volgens een eenvoudig te volgen mechanisch proces stond lijnrecht tegenover de ondoordringbare complexiteit die sinds de jaren vijftig tot dogma was verheven. Procesmuziek was niets minder dan een ontmythologisering van wat componisten doen. Muziek die niets wil uitdrukken dan zichzelf bleek toch een scala aan emoties te kunnen opwekken. Omdat Reich bovendien dissonanten vermeed en met welluidende akkoorden werkte, was zijn werk een pure provocatie van de heersende avant-garde.

Reich stond hierin niet alleen. Het hing duidelijk in de lucht, vooral in de Verenigde Staten. Naarmate Reich en gelijkgestemden – de bekendsten zijn stadgenoot Philip Glass en de Californiër Terry Riley – elkaar inspireerden en als het ware omhoog stuwden, ontstond een heuse beweging, die bekend staat als minimal music. De term lijkt enigszins in tegenspraak met de al gauw enorm uitdijende bezettingen en vormen (denk aan de urenlange opera’s van Glass). Ondanks de jarenlange hoon vanuit klassiekemuziek- en avant-gardekringen groeide Reich met zijn hypnotiserende ritmes en heldere muzikale processen uit tot een van de meest invloedrijke componisten van de afgelopen vijftig jaar.

Sinds de jaren tachtig maakt Reich veelvuldig gebruik van tekst, hetzij gezongen, zoals in Tehillim (1981, Hebreeuws voor ‘psalmen’), hetzij in de vorm van opgenomen spraak, zoals in Different Trains (1988, over de Holocaust) en WTC 9/11 (2010), beide voor strijkkwartet en tape. Ook werkte hij steeds vaker samen met zijn vrouw, videokunstenares Beryl Korot. Zijn Joodse wortels en diverse historische en actuele inspiratiebronnen kwamen daarbij steeds meer naar de voorgrond. Ondanks de vele vormen die Reichs werk de laatste jaren aanneemt, blijft zijn stijl opvallend consistent.