Pianiste Alice Sara Ott: ‘Met één hand spelen kost twee keer zoveel inspanning’

Eind jaren 1920 kreeg Maurice Ravel twee opdrachten voor een pianoconcert. Die beide stukken belichamen verschillende werelden, als dag en nacht. Het ene schreef hij voor de vijftigste verjaardag van het Boston Symphony Orchestra; het ademt de jazzy energie van Noord-Amerika. Het andere werd besteld door Paul Wittgenstein, een pianist die in de Eerste Wereldoorlog zijn rechterarm verloor. En meteen vanaf de eerste noten door de contrabas en de contrafagot lijkt dit Pianoconcert voor de linkerhand te verrijzen uit het bloedige en vermoeide avondland Europa.

De Duits-Japanse pianiste Alice Sara Ott (34) vertolkt het werk nu bijna een jaar. ‘En hoe vaker ik het speel, hoe groter mijn obsessie ervoor wordt’, zegt ze. ‘Dit Concert voor de linkerhand is duister en cynisch, zoals ook Ravels La valse. Een vreemd en verwarrend mengsel van stemmingen. Sommige passages klinken grappig, vrolijk, onschuldig zelfs als een kinderrijm. Maar daar omheen lijkt alles ineen te storten. Ik moet altijd denken aan een orkaan: rondom het oog van stilte raast de woede.’

Alice in Wonderland

Met de philharmonie zuidnederland en chef-dirigent Duncan Ward speelt Ott Ravels Concert voor de linkerhand in een programma dat verder vooral de donkere diepten van de zee bezingt. Het duistere oefent een onweerstaanbare aantrekkingskracht op de pianiste uit, zegt ze. ‘Ik zie mezelf als een nuchter en pragmatisch mens, met een neiging om alles te over-analyseren. Dat is mijn kracht en zwakte. Mijn aard is opgewekt en zonnig, maar misschien boeit daarom het tegendeel me wel. Ik hou van muziek, verhalen en personages met veel lagen, waarin ik moet graven. Dat zal ook samenhangen met mij analytische inslag. In zo’n Concert voor de linkerhand zit voor mijn gevoel geen einde aan wat je kunt ontdekken. Het is een wonderbaarlijk stuk, zo rijk dat je niet hoort dat er maar één hand speelt.’

Ook in literatuur houdt ze van complexe karakters, zoals het titelpersonage van Alice in Wonderland. ‘In mijn kindertijd las mijn moeder me dat boek voor. Ik vond Alice zo’n wonderlijk en mysterieus meisje. Of ik naar haar vernoemd ben? Goh, dat weet ik eigenlijk niet. Ik zal het mijn moeder eens vragen. Het behoorde zeker tot haar favoriete boeken, en evenzeer tot de mijne. Ik herlees het regelmatig. En veel van de simpelste dialogen, merk ik dan, kun je dan op weer andere manier interpreteren. En wanneer ik het over tien jaar andermaal opensla, zal ik er weer nieuwe lagen in ontdekken. Ravels concert is ook zo’n kunstwerk waarin je eeuwig rond kan blijven dwalen.’

Evenwicht

Maar het werk weegt zwaar op lichaam en geest. Er zijn pianisten die in arren moede op hun rechterhand gaan zitten om te voorkomen dat die zich – zoals ze gewend zijn – met het spel gaat bemoeien. ‘Dat is inderdaad een uitdaging’, zegt Ott. ‘Ik denk dat ik een sterke linkerhand bezit, maar ik ben me altijd extreem bewust van mijn rechterhand bij dit stuk. Ik weet simpelweg niet waar ik hem moet laten om fysiek in evenwicht te blijven. Hij voelt als een overbodig deel van mij. Een ­lichaam vergroeit toch in zekere zin met een instrument.

‘Bij dit concert voel je overal pijntjes’

Veel musici kampen regelmatig met blessures door een onnatuurlijke houding. Bij pianisten is dat minder, omdat we achter onze vleugel wel lichamelijk in evenwicht zijn. Met een gezonde techniek kun je uren studeren zonder ergens last van te hebben. Maar bij dit concert voel je overal pijntjes.

Er zijn trouwens mensen die grappen: ‘Je zou slechts de helft van je honorarium moeten krijgen, want je speelt maar met één hand.’ Waarop ik meestal antwoord: ‘Maar dat kost twee keer zoveel inspanning.’’

Levensverhalen

Ott begon in coronatijd aan een bijzonder project dat resulteerde in het intieme en openhartige album Echoes of Life, waarop zij Chopins 24 Preludes verbindt met zeven moderne stukken en haar eigen levensverhaal. Ze maakte er ook een voorstelling van met de Turkse architect Hakan Demirel die digitale ruimten ontwierp waarin de bezoekers bij de concerten visueel kunnen rondzwerven.

‘Ik wil graag wegen vinden om de rijke traditie en geschiedenis van klassieke muziek in de context van onze tijd te plaatsen. Chopins Preludes belichamen niet alleen alle facetten van zijn kunst, maar zijn ook een soort hele beknopte levensverhalen. Zoals deze stukken is ons bestaan een aaneenschakeling van momenten, die verbonden zijn. Soms worden we van onze sokken ­geblazen, moeten we ons aanpassen aan een nieuwe werkelijkheid. De zeven moderne stukken in Echoes of Life, rondom kwetsbare momenten uit mijn leven, tonen hoe actueel en tijdloos Chopin is.’

Geen drama

Een van die kwetsbare momenten was de ontdekking, zo’n drie jaar geleden, dat lichamelijke klachten die Ott ervoer symptomen waren van multiple sclerosis. ‘Ik begrijp dat mensen zoiets niet graag delen, want er bestaat altijd de angst voor het oordeel van de buitenwereld, dat anderen je vereenzelvigen met je ziektebeeld. Ik vond het belangrijk de samenleving bij te lichten.

‘Ik sta niet op met de gedachte aan MS, en ik ga er ook niet mee naar bed.’

MS is niet langer de slopende kwaal van twintig, dertig jaar geleden. Met de huidige medicatie kunnen veel mensen een normaal leven leiden. Toen ik de eerste diagnose kreeg, bekropen me de gedachten: straks zit ik in een rolstoel, mijn leven gaat veranderen. Ik geloofde dat ik eraan zou sterven. Dat is een achterhaalde werkelijkheid. Alleen weten we dat niet, omdat we het er nooit over hebben. En dus blijven misverstanden bestaan. Mijn MS werd al in een vroeg stadium ontdekt en momenteel zijn alle symptomen verdwenen.’

Een schaduwzijde, zegt ze, is de omgang met de media. ‘Zelfs in interviews waarin de ziekte slechts zijdelings ter sprake komt, staat het altijd in de kop. Iemand bestempelde me zelfs tot de MS-pianist, alsof ik inderdaad mijn ziekte ben. De toestand wordt over-gedramatiseerd. En ik moet leren hoe ik daarmee moet omgaan. Want ik maak er geen drama van. Ik sta niet op met de gedachte aan MS, en ik ga er ook niet mee naar bed.’

Herinneringenpaleis

In november kreeg Echoes of Life zijn première in Londen. ‘Het was spannend of het zou werken’, zegt Ott. ‘En dat deed het. De bezoekers koppelden muziek en de ontworpen ruimten aan hun eigen levens. Sommigen vertelden me dat ze hun kindertijd herbeleefden. Het werkte als een herinneringenpaleis. Wat was begonnen met mijn emotionele echo’s verspreidde zich naar anderen. Zo zie ik klassieke muziek graag: als het delen van persoonlijke ervaringen. Niet als een strak korset van conventies, waarbij je wordt buitengesloten als je er niet genoeg kennis over bezit. Maar als een werk dat na zijn schepping een eigen leven leidt, een bestaan waaraan iedereen zich kan verbinden.’