Musicament

Tijdens middeleeuwse pandemieën werd soms muziek gemaakt om ziekte te verdrijven. Over de pest werd gedacht dat zij werd verspreid door slechte lucht. Die verklaring maakt ­muziek – trillende lucht – tot een logische ingreep. Er bestaat schitterende Napolitaanse en Venetiaanse volksmuziek waarin met behulp van snerpende geluiden de pest moest worden verjaagd. Ook werd muziek gecomponeerd om de oorzaken van een pandemie aan te pakken. Men dacht dat de stand van de sterren daarmee te maken had. Zo is het driestemmige motet Stella celi, toegedicht aan de componist J(ohn) Cooke (circa 1385-1442), een smeekbede aan de heilige maagd Maria om de sterren in de hand te houden.

Dankzij onderzoek weten we dat muziek die invloed niet heeft. Tijdens de coronapandemie werd vooral het effect van muziek op luisteraars onderzocht. Er kwamen grote projecten zoals Musicovid, een internationaal onderzoeksnetwerk gecoördineerd door het Max Planck Institute for ­Empirical Aesthetics. Het doel is om te verklaren hoe en onder welke omstandigheden muziek mensen kan helpen om te gaan met een bedreigende situatie als een pandemie, zodat een samenleving beter voorbereid is op een vergelijkbare crisis in de toekomst.

In Viral Tunes: Changes in musical behaviours and interest in coronamusic predict socio-emotional coping during COVID-19 lockdown (2021) van Lauren Fink en anderen concluderen de onderzoekers dat een representatieve steekproef in drie continenten tijdens de lockdown vooral naar muziek luisterde om de eigen emoties te reguleren.

Uiteraard is Musicovid specifiek gericht op een moderne pandemie; mensen kunnen in isolatie alleen naar muziek luisteren als die wordt weergegeven via geluidsdragers. Hoe kan het dat dergelijke muziek emoties reguleert? Suggereert muziek op een geluidsdrager de aanwezigheid van musici, waardoor het lijkt alsof er een mens nabij is? Of is muziek juist zoiets schitterends dat zij het gemis aan iemand naar de achtergrond kan doen verdwijnen? We weten het nog niet.
Wel denken de onderzoekers dat hun resultaten zullen bijdragen aan de ontwikkeling van klinische en therapeutische interventies om eenzaamheid en sociale isolatie op te lossen. En eenzaamheid, leert onderzoek, is zo ­dodelijk als de pest.

Zo neemt niet alleen de functie van muziek in tijden van pandemie een wending – aanvankelijk ingezet tegen de ziekte helpt zij nu de sociale isolatie draaglijker te maken – het onderzoek naar die emotieregulerende functie van muziek draagt bij aan een gelukkiger leven in postpandemische tijden.