Interview: Valery Gergiev

Het is druk en warm in Baden-Baden. Het Duitse kuuroord met een lange geschiedenis van beroemde gasten die zoals Fjodor Dostojevski hun geluk aan de ­speeltafel beproefden, of net als Brahms langs de schaduwrijke paden fluitend naar hun ­villa wandelden, trekt in juli nog extra publiek aan met zijn zomerfestival. Dit jaar staan het operagezel­schap en het orkest van het ­Mariinski ­Theater onder leiding van ­Valery Gergiev vier dagen achter elkaar op de planken van het Festspielhaus. Het lijkt ­bijna onmogelijk dat de maestro de tijd vindt om nog over de ­herfstconcerten in Amsterdam te ­praten, maar dat doet hij wel. Want Aleksandr ­Skrjabin, van wie hij met het Concertgebouw­orkest de Derde symfonie gaat uitvoeren, blijkt een componist te zijn voor wie Gergiev graag een lans breekt.

Rachmaninoff en Skrjabin staan samen op het programma. Twee tijdgenoten die met elkaar vergeleken worden maar niet vaak naast elkaar te horen zijn.
En dát maakt dit programma juist zo interessant. Rachmaninoff versus Skrjabin, ze worden inderdaad altijd tegenover elkaar gesteld. Beiden waren leerling van Nikolaj Zverev in Moskou, Skrjabin was slechts één jaar ouder. Hij was ook de eerste die ons ontviel, al in 1915. Iedereen kent de muziek van Rachmaninoff, maar hoeveel mensen kunnen dit over de composities van Skrjabin zeggen? De uitvoering van Skrjabins Derde symfonie is alleen al belangrijk omdat we zijn muziek dan veel beter leren kennen.

‘Skrjabin is werkelijk de minst Russische componist die je maar kunt bedenken’

Is de Derde symfonie ‘Le divin poème’ hier een mooie introductie voor?
Ja, dat denk ik wel. Elk werk van Skrjabin is trouwens heel ‘skrjabiniaans’: het had alleen door Skrjabin kunnen zijn geschreven. Hij borrelde van de ideeën, kijk maar eens naar de ontwikkeling van zijn muzikale taal in de laatste jaren, naar zijn Prometheus of L’action préable – dat is toch unieke en revolutionaire muziek. Ik bedoel daarmee een revolutie in de planetaire ruimte. Skrjabin was iemand van een ongelooflijke schittering die voortkwam uit zijn nobele scheppingsgeest. Dat heeft niets met zelfingenomenheid of zelfverzekerdheid te maken, maar met een grote creatieve geest.

Aleksandr Skrjabin was ervan overtuigd dat zijn muziek universeel was en bestemd voor de hele mensheid.
Universeel en boven alle grenzen verheven, dat is het. Hij is werkelijk de minst Russische componist die je maar kunt bedenken, als wij het over de tradities van de Russische school vanaf Glinka tot onze dagen hebben. Skrjabin was gedurfd en onafhankelijk. Hij streefde naar het hogere, hij vloog naar de bevrijding, en ik bedoel dit alleen in positieve zin. Het ging hem om de hele mensheid, om de geest én de ziel. Niet voor niets verdiepte hij zich in filosofische werken, en was hij op een bepaalde eerbiedige manier ook nieuwsgierig naar Wagner, Mahler en Bruckner. Zijn vroegtijdige dood heeft Rusland en de wereld zo’n twintig tot vijfentwintig jaar aan potentiële originele muziek ontnomen. Hij had net als Rachmaninoff tot de Tweede Wereldoorlog door kunnen leven en werken.

In Nederland is Skrjabins muziek niet altijd met open armen ontvangen. De reacties op zowel de vroege als meer recente uitvoeringen zijn niet bepaald juichend te noemen.
Er is duidelijk nog veel werk te doen. Sommige componisten hebben nu eenmaal meer tijd nodig. Soms belanden zij voor een jaar of twintig in relatieve vergetelheid, en dan komt er een goed orkest, een dirigent of een pianist die in staat is voor de derde of vierde keer een golf van belangstelling op te wekken. Skrjabin is een componist die de laatste tijd wel gespeeld wordt, maar zo ­sporadisch dat het brede publiek zijn muziek nog steeds niet goed kent. Terwijl je je alleen een mening kunt vormen als je zijn muziek zelf gehoord hebt, niet van horen zeggen.

De muziek van Serge Rachmaninoff is inderdaad veel bekender en, niet onbelangrijk, veel geliefder. Maakt dit een verschil voor u, nu u bijvoorbeeld zijn overbekende Derde pianoconcert gaat dirigeren?
Nee, de bekendheid van de componist of zijn werken maken geen verschil voor mij. Het blijft een feest om ook de repertoirestukken te spelen, dus ik verheug me zeker als ik Rachmaninoff op het programma heb staan. Bovendien zie ik het als een groot geluk om dit te mogen doen. Ik zeg altijd tegen mijzelf: ik kan het nog zo druk hebben en soms wel moe zijn, maar ik ben in mijn leven omringd door muziek van grote componisten en door de kunst van de beste zangers, instrumentalisten en orkesten. En ik heb daarbij ook nog eens de keuze om uit te kunnen voeren wat ik zelf interessant en waardevol vind. Dat geeft me het voorrecht om mijzelf tot de gelukkige mensen te rekenen.