Dit orkest serveert geen frisdrank

‘De klank van het Koninklijk Concertgebouworkest maakt deel uit van mij DNA’, zegt Jaap van Zweden. ‘Sinds mijn vertrek als concertmeester hebben het orkest en ik een eigen weg bewandeld. En toch blijft wat ik al die jaren met mijn collega’s heb gedeeld in mijn bloed zitten.’

‘Mahler zocht naar God en Bruckner vond hem, zoiets.’

In mei 2018 had de maestro tijd voor een telefonisch interview voor Preludium. ‘De klank van het Concertgebouworkest is verzorgd, nooit grof. Dit orkest serveert geen frisdrank, maar een mooie rode wijn. De musici spelen nooit hard, altijd ‘rond’. Die klank komt mede door de akoestiek van de Grote Zaal, die speelt een belangrijke rol. Ik herinner me dat we op tournee altijd ons eigen geluid terugvonden, in welke zaal we ook speelden. Daarin is het orkest uniek.’

Mahler versus Bruckner

Destijds stond Bruckners Achtste symfonie op het programma. Van Zweden: ‘Wanneer ik Bruckner erbij pak, probeer ik altijd iets nieuws te doen. Iedere dag sta ik op als een leerling. Dit is zo’n bijzondere componist. Mahler zocht naar God en Bruckner vond hem, zoiets. Mahler is de man van de emoties, Bruckner gaat daaraan voorbij, bij hem gaat het over de schoonheid van de muziek. Daar voel ik heel veel bij. 

Voor mij zijn er twee componisten die de kracht hebben om je vanbinnen helemaal schoon te maken: Bach en Bruckner. Als ik Bruckner heb gedirigeerd of als luisteraar heb beleefd tijdens een concert, kan ik vederlicht thuiskomen. Ik maak dan een transcendente ervaring mee, zelfs wanneer ik dirigeer. Al het andere, al het wereldse om ons heen is totaal onbelangrijk geworden.

Ik weet niet hoe dat komt, ik ken het geheim van Bruckner niet. Het gaat heel duidelijk niet om de componist, maar alleen maar om de muziek en de schoonheid daarvan. Er is een periode geweest in de schilderkunst waarbij schilders hun naam niet onderaan op het doek zetten – hun ego was niet belangrijk. Dat heeft Bruckner ook. En door de schoonheid en de verstilling te ervaren heb je eigenlijk het geheim al te pakken, terwijl je niet weet hoe de componist dat heeft gerealiseerd.’

Nooit een druppel alcohol

De Amsterdammer Van Zweden heeft een flitsende carrière. Hij zwaait de scepter bij het Dallas Symphony Orchestra en is chef van het Hong Kong Philharmonic Orchestra, en ook de New York Philharmonic haalde hem binnen.

‘Welke kwaliteiten je moet bezitten om een groot dirigent te worden? Ik denk dat je niet naar succes moet verlangen, zo eenvoudig is het. Je moet er niet van afhankelijk zijn, je moet verslaafd zijn aan de muziek, niet aan het applaus. Als ik straks begraven word, loopt er geen applaus achter mijn kist, maar familie.’ 

‘Elke dag als ik opsta en de partituur ligt voor me, denk ik: wat is dit een feest. Wat kan ik ontdekken in deze noten? Als ik dat niet zou denken of voelen op die manier, zou ik dit werk niet vol kunnen houden. Verder heb ik nog nooit een druppel alcohol gedronken of een sigaret aangeraakt, dat is ook belangrijk voor me. 

De zin van het leven, en dit klinkt heel eenvoudig, is dat je er zin in hebt, iedere dag weer. Ik kan me een ander leven niet voorstellen. Ik sta vanaf mijn negende op het podium, ik ben totaal bezeten van wat ik doe. Maar ik ben niet iemand die tot zijn tachtigste doorgaat met dirigeren. Ik heb een heel gelukkig gezinsleven, en ik wil graag bij mijn vrouw, kinderen en kleinkinderen zijn. Je moet niet raar opkijken als ik op een maandagmorgen meld dat ik ermee stop.

‘Als ik straks begraven word, loopt er geen applaus achter mijn kist, maar familie’

Mentaal is dit werk behoorlijk pittig. Iedere week dirigeer ik een ander programma. Van Wagners Götterdämmerung swing ik naar Stravinsky’s Sacre, en het komende seizoen in New York dirigeer ik zeven wereldpremières. Dat zijn enorme hoeveelheden partituur.

Aan de andere kant: er is niets zo leuk om met levende componisten te mogen werken. En het is ook een luxe om hun te kunnen vragen wat ze hier of daar precies bedoelen met de noten. Dallas is conservatiever, daar heb ik de nieuwe muziek een beetje gemist.’ 

‘Ik voel me onvoorstelbaar trots op het Concertgebouworkest. Dat een klein land als Nederland zo’n goed orkest heeft, is bijzonder. De verantwoordelijkheid die het draagt als wereldberoemd orkest is enorm. En dat de musici het volhouden om steeds maar aan die top te blijven staan is zeer bewonderenswaardig.’

Dit interview verscheen in Preludium mei 2018