Continu Piano

De muziek van pianist/componist Lubomyr Melnyk (1948, van Oekraïnse afkomst en op jonge leeftijd geëmigreerd naar Canada) is geworteld in de romantische traditie van pianospelende componisten als Johannes Brahms, Franz Liszt en Frédéric Chopin. Toch levert een solo-optreden van Melnyk een heel andere ervaring op dan een klassieke piano-avond.

Melnyks zelf gecomponeerde werk heeft, zo wordt wel gezegd, een diepere dimensie. ‘Niet alles is wat het lijkt,’ zoals de eigenzinnige musicus het zelf zegt. Voor de ‘profeet van de piano’ is zijn spel een manier om luisteraars te laten ervaren dat er meer is dan enkel de fysieke wereld: ‘Moderne mensen lijken soms het besef te hebben verloren van de wereld als spirituele, metafysische wereld met meerdere dimensies.’ Met zijn muziek leidt hij zijn publiek graag die gelaagde wereld binnen.

Melnyk studeerde klassiek piano, Latijn en filosofie in Winnipeg. In de jaren 1970 in Parijs, dakloos en armlastig, ging hij de danslessen begeleiden van de experimentele choreograaf ­Carolyn Carlson. Een openbaring: al kijkend naar de dansers begon Melnyk een nieuw soort muziek te spelen, improvisatorisch en spontaan, niet gebonden aan de klassieke conventies maar vrij reagerend op de zich ontvouwende dansbewegingen.

Aan de klassiek-romantische pianotraditie voegde Melnyk nieuwe elementen toe, met name uit de Indiase muziek, oosterse filosofieën en minimal music (Terry Riley’s sleutelwerk In C opende voor hem de wereld, zoals Melnyk eens zei). Het resultaat noemde hij ‘continuous music’, een pianostijl waarvan een razendsnelle stroom van noten de kern vormt.

Om de volle klank van zijn muziek nóg geconcentreerder te maken, gebruikt Melnyk veelvuldig het pedaal van de piano waardoor harmonische boventonen en extra resonanties ontstaan. Zijn energieke pianotaal vol hypnotiserende notencascades en massieve geluidsgolven belicht onvermoede artistieke én technische kanten van het instru­ment.  

Vingervlug 

Lubomyr Melnyk kan maar liefst 19,5 noten per hand per seconde aanslaan – een salvo dat zó snel ratelt dat het met het blote oor niet te tellen valt. Is hij daarmee de snelste pianist ooit? Overigens claimt hij nog een tweede wereldrecord, namelijk dat van het hoogste aantal noten gespeeld binnen een uur: in exact 60 minuten speelde hij ooit 93.650 noten (gemiddelde snelheid: 13 noten per seconde per hand).

Try this at home

‘Eindelijk gebeurt er iets nieuws op pianogebied. Het zou verschrikkelijk zijn als ik de eerste en de laatste was die dit doet.’ Om de fysieke en mentale technieken om zijn muziek uit te kunnen voeren uit te leggen, publiceerde Lubomyr Melnyk het tractaat OPEN TIME: The Art of Continuous Music, plus een bundel met 22 etudes.

Bovenwerelds  

Lubomyr Melnyk: ‘Mijn hele lichaam ondergaat een transformatie als ik speel, dat is echt zoals ik dat voel. Mijn vingers voelen als de winden van de wereld; het voelt alsof ik fysiek dimensies overstijg.’

Onmogelijke pianomuziek 

Een andere componist wiens stukken niet of nauwelijks na te spelen zijn, was Conlon Nancarrow (1912-1997). Met dát verschil dat hij zijn composities – of beter gezegd: qua ritme en metrum ongekend complexe muzikale structuren – schreef voor ponskaarten voor een mechanische reproductiepiano. Menselijke uitvoerbaarheid was van meet af aan niet Nancarrows insteek.

Het creëren van dit soort muziek lijkt op de een of andere manier bovengemiddeld in de smaak te vallen bij mannen met baarden

Wie hier ook genoemd kan worden is de New Yorkse totaalkunstenaar Charlemagne Palestine (1947), vooral bekend van zijn bezwerende Strumming Music (1974) waarin hij ongeveer een uur lang als een bezetene op twee toetsen van een concertvleugel hamert, om zo instant te componeren met het boventoonverloop. Geregeld laat hij zijn muzikale optredens vergezeld gaan van performancekunst, met als terugkerend element knuffelbeesten.

Jan, Pier, Tjoris en Corneel 

Het creëren van repetitieve, minimale, geconcentreerde muziek lijkt op de een of andere vreemde – nog niet fundamenteel onderzochte – manier bovengemiddeld in de smaak te vallen bij mannen met baarden: La Monte Young, Terry Riley, Arvo Pärt, Moondog, Joep Beving, om er een paar te noemen.

Natuur

De release van het etherische album Fallen Trees op 7 december 2018 viel samen met de zeventigste verjaardag van ‘natuurkracht’ Lubomyr Melnyk. En al hint die cd-titel naar het najaar, niets wijst erop dat de pianopionier in de herfst van zijn carrière is aangeland. Integendeel: platenlabel Erased Tapes (met artiesten als Nils Frahm en Ólafur Arnalds) blies in 2013 Melnyks carrière nieuw leven in; sindsdien was hij te horen op festivals als Primavera Sound, Le Guess Who en The Great Escape. 

Voor Fallen Trees vond Melnyk zijn inspiratie in een lange treinreis door Europa. Starend uit het raam toen de trein een donker bos doorsneed, werd hij geraakt door de aanblik van recentelijk gevelde bomen: ‘Ze waren schitterend. Al waren ze gedood, ze waren niet dood. Er was daar iets treurigs, maar ook iets hoopvols.’

do 21 april | Kleine Zaal
Lubomyr Melnyk

Bekijk dit concert op de website van Het Concertgebouw