Componist: Béla Bartók
door Marco Nakken 01 jun. 2017 01 juni 2017
‘Volksmuziek levert het klassieke voorbeeld van de manier waarop een muzikale gedachte kort en bondig, met de eenvoudigste middelen, fris en levendig uitgedrukt kan worden.’ Béla Bartók, essay 1921.
Jonge jaren
Béla Viktor János Bartók wordt op 25 maart 1881 geboren in het Hongaarse Nagyszentmiklós (nu Sannicolau Mare in Roemenië). Oudste kind van Béla Bartók sr, directeur van de landbouwschool, en Paula Bartók (geb. Voit), onderwijzeres. Vader speelt cello, moeder piano. In 1885 wordt Béla’s zusje Erzsébet (Elza) geboren. Vanaf 1886 pianoles van zijn moeder. In 1888 overlijdt zijn vader. Op zoek naar werk trekt Paula met haar kinderen door Hongarije. Eerste openbare optreden van Béla als pianist in 1892 in Nagyszollos. Na jaren van omzwervingen vestigt het gezin zich in 1894 in Pozsony (nu Bratislava, Slowakije). Studeert vanaf 1899 aan de Franz Liszt muziekacademie in Boedapest. Hoort in 1902 Ein Heldenleben van Richard Strauss en componeert het symfonische gedicht Kossuth. Onderneemt na zijn studie diverse concertreizen als pianist/componist.
Volksmuziek
Rond 1904 groeiende belangstelling voor volksmuziek. Vanaf 1905 vriendschap en samenwerking met de eveneens in de volksmuziek geïnteresseerde Zoltán Kodály. In 1907 benoeming tot docent aan de Franz Liszt muziekacademie en de eerste expeditie om volksmuziek te verzamelen. Maakt tot en met de Eerste Wereldoorlog vrijwel jaarlijks een volksmuziek-expeditie.
Jonge jaren
Béla Viktor János Bartók wordt op 25 maart 1881 geboren in het Hongaarse Nagyszentmiklós (nu Sannicolau Mare in Roemenië). Oudste kind van Béla Bartók sr, directeur van de landbouwschool, en Paula Bartók (geb. Voit), onderwijzeres. Vader speelt cello, moeder piano. In 1885 wordt Béla’s zusje Erzsébet (Elza) geboren. Vanaf 1886 pianoles van zijn moeder. In 1888 overlijdt zijn vader. Op zoek naar werk trekt Paula met haar kinderen door Hongarije. Eerste openbare optreden van Béla als pianist in 1892 in Nagyszollos. Na jaren van omzwervingen vestigt het gezin zich in 1894 in Pozsony (nu Bratislava, Slowakije). Studeert vanaf 1899 aan de Franz Liszt muziekacademie in Boedapest. Hoort in 1902 Ein Heldenleben van Richard Strauss en componeert het symfonische gedicht Kossuth. Onderneemt na zijn studie diverse concertreizen als pianist/componist.
Volksmuziek
Rond 1904 groeiende belangstelling voor volksmuziek. Vanaf 1905 vriendschap en samenwerking met de eveneens in de volksmuziek geïnteresseerde Zoltán Kodály. In 1907 benoeming tot docent aan de Franz Liszt muziekacademie en de eerste expeditie om volksmuziek te verzamelen. Maakt tot en met de Eerste Wereldoorlog vrijwel jaarlijks een volksmuziek-expeditie.
Liefde
Wordt in 1907 verliefd op Stefi Geyer, een voormalig wonderkind dat aan de academie viool studeert. Componeert een vioolconcert voor haar met een ‘Stefi-leitmotiv’. Stefi beëindigt de verhouding een jaar later. Het concert wordt pas na haar dood uitgegeven.
Krijgt in september 1908 een verhouding met Márta Ziegler, aan wie hij pianoles geeft. Een jaar later trouwen ze. In 1910 wordt hun zoon Béla geboren. In 1923 scheiding van Márta en huwelijk met pianoleerlinge Ditta Pásztory. Zoon Péter wordt in 1924 geboren.
Interbellum
Groeiende onvrede met het agressief nationalistische klimaat onder Miklós Horthy. Een publicatie over Roemeense volksmuziek wordt als ‘Roemeense propaganda’ veroordeeld. Voelt zich miskend in eigen land, trekt zich terug en overweegt emigratie. Zoekt zijn heil in concertreizen.
Verenigde Staten
Vlucht een jaar na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog naar de Verenigde Staten. Vestigt zich in New York. Concertreizen, lezingen en een tijdelijke aanstelling als onderzoeker aan Columbia University. Vanaf 1942 gezondheidsproblemen en toenemende geldzorgen. In het voorjaar van 1944 wordt leukemie vastgesteld. Compositieopdrachten moeten de financiële nood lenigen: het Concert voor orkest voor Serge Koussevitzky, de Sonate voor soloviool voor Yehudi Menuhin en het (onvoltooide) Altvioolconcert voor William Primrose. Overlijdt op 26 september 1945 in New York.
Liefde
Wordt in 1907 verliefd op Stefi Geyer, een voormalig wonderkind dat aan de academie viool studeert. Componeert een vioolconcert voor haar met een ‘Stefi-leitmotiv’. Stefi beëindigt de verhouding een jaar later. Het concert wordt pas na haar dood uitgegeven.
Krijgt in september 1908 een verhouding met Márta Ziegler, aan wie hij pianoles geeft. Een jaar later trouwen ze. In 1910 wordt hun zoon Béla geboren. In 1923 scheiding van Márta en huwelijk met pianoleerlinge Ditta Pásztory. Zoon Péter wordt in 1924 geboren.
Interbellum
Groeiende onvrede met het agressief nationalistische klimaat onder Miklós Horthy. Een publicatie over Roemeense volksmuziek wordt als ‘Roemeense propaganda’ veroordeeld. Voelt zich miskend in eigen land, trekt zich terug en overweegt emigratie. Zoekt zijn heil in concertreizen.
Verenigde Staten
Vlucht een jaar na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog naar de Verenigde Staten. Vestigt zich in New York. Concertreizen, lezingen en een tijdelijke aanstelling als onderzoeker aan Columbia University. Vanaf 1942 gezondheidsproblemen en toenemende geldzorgen. In het voorjaar van 1944 wordt leukemie vastgesteld. Compositieopdrachten moeten de financiële nood lenigen: het Concert voor orkest voor Serge Koussevitzky, de Sonate voor soloviool voor Yehudi Menuhin en het (onvoltooide) Altvioolconcert voor William Primrose. Overlijdt op 26 september 1945 in New York.